Ataksi, hem genetik hem de edinsel nedenlerle dünya çapında yaygın bir çocukluk çağı hareket bozukluğudur. Ataksi en sık olarak serebellum ve ilişkili bağlantılarının hasar görmesi veya işlev bozukluğundan kaynaklanmaktadır ve buna serebellar ataksi denmektedir. Serebellar ataksinin birincil belirtileri, azalan uzuv koordinasyonunu (örneğin, dismetri ve tremor), postural kusur ve yürüme kusurlarını, okulomotor kontrol ve dizartri ile ilgili sorunları içermektedir. Duyusal ataksi ise, periferden ve yükselen sistemlerden gelen proprioseptif girdinin işlev bozukluğunu ifade etmektedir. Duyusal ataksi, lezyonun yerine ve boyutuna bağlı olarak ekstremite koordinasyonunu ve özellikle yürüyüşü bozabilmektedir. 
 

Ataksi, denge ve yürüme, uzanma, kavrama ve tutma, göz hareketi, yutma ve konuşma anlaşılırlığı gibi bir dizi işlevsel güçlüğe sebep olabilmektedir. Çocukluk çağı ataksileri edinilebilir (örn. inme, travmatik beyin hasarı, serebral palsi, serebellar tümör), kalıtsal (örn. spino-serebellar ataksi, Friedreich ataksisi) veya idiyopatik olabilmektedir. Etkili farmakolojik seçeneklerin yokluğunda rehabilitasyon, özellikle fizik tedavi, tedavinin temel dayanağı olmaya devam etmektedir.

Çocukların yetişkinlere kıyasla farklı bilgi işleme kapasiteleri vardır ve motor öğrenme ve beceri edinme paradigmalarına farklı tepki verirler, bu da çocuklarda öğrenmenin pekiştirilmesinden önce yetişkinlere kıyasla daha fazla egzersiz uygulama süresi gerektirebileceğini düşündürmektedir. Farklı patolojiler, serebellar işlevi farklı şekillerde etkiler ve bu patolojiler için farklı rehabilitasyon stratejileri gerektirebilmektedir. 

Beyincik motor kontrol ve motor öğrenmede anahtar bir rol oynamaktadır ve bu yüzden ataksili kişilerde motor fonksiyonu iyileştirmeye yönelik müdahalelerin etkisiz olacağı yaygın bir düşüncedir; ancak son kanıtlar, serebellar patolojiye ve adaptif öğrenmenin serebellar hasardan etkilenmesine rağmen motor öğrenmenin mümkün olduğunu göstermektedir. Derin serebellar çekirdeklerin ve ekstraserebellar sistemlerin korunmasının, serebellar yaralanmayı takiben çocuklarda motor fonksiyonun düzelmesinde bir faktör olduğu düşünülmektedir.

Serebellar disfonksiyonu olan kişiler için çağdaş rehabilitasyon yaklaşımları; yürüme yardımcıları gibi ekipmanların kullanılması, ataksik uzuvda hareketi artırma, serebellar spesifik bozuklukları tedavi ederek fonksiyonu iyileştirme veya eski haline getirme gibi altta yatan bozukluğu telafi eden stratejileri içerebilmektedir. Daha önce de tanımlandığı gibi egzersiz müdahalelerinin fiziksel uygunluk ve fiziksel aktivite düzeylerini artırması ve sağlığı geliştirici etkiler sağlaması da mümkündür. Egzersiz müdahaleleri, bir çocuğun esenliği ve yaşam deneyimi üzerinde olumlu bir etki yaratarak biyomedikal alanın dışında kalan faydalar da sağlayabilmektedir.

Bilimsel Araştırmalar Ne Diyor?

Bir sistematik derlemede, ataksili çocuklar ve gençler için hasar, işlev, katılım ve yaşam kalitesi üzerindeki egzersiz ve fizik tedavi müdahalelerinin türü, aralığı, kapsamı ve bilimsel kalitesi değerlendirilmiştir. 

Bu derlemeye dahil edilen çalışmalara birincil bozukluk olarak ataksisi olan toplam 21 çocuk katılmıştır. Müdahaleler denge, koordinasyon ve el becerisi; konvansiyonel fizik tedavi; aerobik koşu bandı; binicilik ve normal bakıma ek olarak Lycra ortezinin (postüral kontrol ve anormal tonus yönetimine yardımcı olan giysi) giyilmesini içermekteydi. Müdahalelerin ortalama 12 hafta sürdüğü, haftada 3 gün ve seans başına 10 ila 60 dakikalık süreler şeklinde uygulandığı belirlenmiştir. Sonuçlara bakıldığında ise, bu popülasyonda egzersiz ve fizik tedavi müdahalelerinin etkinliğini araştırmak için ataksili çok az sayıda çocuğu içeren, az sayıda çalışmanın yapıldığı ve çalışmaların düşük metodolojik kalitede olduğu görülmüş; bu çalışmaların ataksili çocuklar için egzersiz ve fizik tedavi müdahalelerinin etkinliği hakkında yetersiz rehberlik sundukları ortaya konmuştur. 

Ataksinin yaygın bir çocukluk hareket bozukluğu ve egzersiz ve fizik tedavi müdahalelerinin bu çocuklar için mevcut tedavilerin temel dayanağı olduğu göz önüne alındığında, bu sonuç şaşırtıcı kabul edilmektedir. Bununla birlikte incelenen çalışmalarda, test edilen müdahalelerin potansiyel terapötik değere sahip olduğunu düşündüren olumlu kısa vadeli eğilimler rapor edilmiş ve bu popülasyon için ataksi bulgularının, fizik tedavi ve egzersiz yoluyla iyileştirilebilme potansiyeli olduğu gösterilmiştir. 

Klinik Çıkarım

Ataksi, çocukların eğitime erişimini, günlük faaliyetlere ve gelecekteki yaşam fırsatlarına katılımını önemli ölçüde etkiler; bu nedenle, bu popülasyon için optimal fizik tedavi tarafından yönlendirilen müdahaleleri neyin oluşturacağını düşünmek önemlidir. Rehabilitasyon, motor öğrenmeyi ve adaptasyonu hedefler, ancak serebellar disfonksiyonu olan bireylerin, hasarlı beynin diğer bölgelerinde gösterilene benzer öğrenmeye bağlı nöroplastisite gösterip göstermediği net olarak anlaşılmamıştır. Nöroplastisitenin daha iyi anlaşılmasının, sonuçları iyileştirmek için egzersiz ve fizik tedavi müdahaleleri geliştirmek adına daha sağlam bir temel sağlayacağı düşünülmektedir. Müdahale çalışmalarının, teorik ilkelere, deneysel sinirbilim ve motor öğrenme çalışmalarına ve serebellar hasarı olan çocuklarda neyin işe yarayacağına dair diğer pratik gözlemlere dayanması önerilmektedir. 

Yazar: Büşra Ergin Öçal

Hartley, H., Cassidy, E., Bunn, L., Kumar, R., Pizer, B., Lane, S., & Carter, B. (2019). Exercise and Physical Therapy Interventions for Children with Ataxia: A Systematic Review. Cerebellum (London, England), 18(5), 951–968. https://doi.org/10.1007/s12311-019-01063-z

Daha Fazla Oku: Spastisite