Otizm spektrum bozukluğu, erken çocukluk döneminde, genellikle yaşamın ilk iki yılında ortaya çıkan; biyolojik nedenlerden kaynaklanan ve çocuğun beyin işleyişinin çeşitli yönlerinde kendini gösteren yaygın bir gelişimsel bozukluktur. Erkek çocuklarda, kız çocuklardan daha sık otizm spektrum bozukluğu olduğu görülmektedir.
 

Otizm spektrum bozukluğunun semptomları derece ve şiddet bakımından farklılık gösterebilmekte; sosyal etkileşimler, iletişim ve davranış olmak üzere işleyişin temel yönlerini etkileyebilmektedir. Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuklar genellikle duyusal uyaranları (görsel, işitsel, dokunsal, koku ve tat alma uyaranları) farklı şekilde almakta, işlemekte ve deneyimlemektedirler. Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuklar belirli sesleri görmezden gelebilmekte ve diğer seslere aşırı tepki verebilmektedirler. Görsel uyaranlardan kaçınabilmekte ve çok sınırlı göz teması kurmaktadırlar. 

Duyusal entegrasyon, istemli hareketleri gerçekleştirmek için, vücuttan ve çevreden gelen duyuları kullanılabilecekleri şekilde organize eden nörolojik bir süreçtir. Duyular bize vücudumuzun ve çevremizin fiziksel durumu hakkında bilgi vermektedirler. Beynin rolü, uyaranları bulmak, sıralamak ve organize etmektir. Duyular iyi organize edilmiş ve entegre bir şekilde aktığında, beyin onları algılar, davranışlar oluşturmak ve öğrenmek için kullanabilir. Duyusal entegrasyon sorunları yaygın ve çoğunlukla çeşitli işitsel, dokunsal, görsel, tat veya koku alma gibi aşırı duyarlılık olarak görülmektedir. Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocukların tahminen %40 ında bir tür duyusal duyarlılık anormallikleri vardır. Duyusal entegrasyon bozuklukları, otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuklarda en sık görülen bozukluklardır ve bu problemler, çocukların sinir sistemleri tarafından alınan uyaranları uygun şekilde işleyememesine neden olmaktadır.

Duyu bütünleme terapisi, sınıfa katılım ve okulun diğer bağlamları da dahil olmak üzere günlük rutinler ve etkinlikler sırasında çocukların performansını etkileyen, altta yatan duyusal motor sorunlarını ele almak için tasarlanmış ve bireyselleştirilmiş bir müdahaledir. Duyu bütünleme terapisi, duyusal motor aktivitelerin değerlendirmede tanımlanan spesifik zorlukları ele almasını ve bu zorlukların çocuğun günlük yaşamdaki işleyişiyle bağlantılı olmasını sağlamak için klinik akıl yürütmeyi gerektirmektedir. Müdahale bir oyun bağlamında gerçekleşmekte, çocuğun aktif katılımını vurgulamakta, terapist ve çocuk arasında işbirliğine dayalı bir ilişki içermekte, ve müdahale programı süresince düzenli aralıklarla toplanan katılım hedefli sonuçlara odaklanmaktadır. 

Bilimsel Araştırmalar Ne Diyor?

Her otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuğun, kapsamı ve şiddeti değişebilen anormalliklerle birlikte, kendi bireysel duyu profili vardır. Duyu bütünleme terapisi, her hastanın ihtiyaçlarına, zihinsel ve fiziksel yeteneklerine göre ayarlanmaktadır. Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuklarda kullanılan duyu bütünleme terapisi, temel postüral tepkilerin entegrasyonunu ve denge reflekslerinin gelişiminin uyarılmasını, praksisi, uzaysal oryantasyonu, yüzeysel ve derin duyuların lateralizasyonunu içermektedir. Egzersizler, ince ve kaba motor becerileri, konsantrasyonu ve öz farkındalığı geliştirmek için seçilmekte ve oynama ile öğrenmenin bir yolu haline gelmektedirler. Terapi için farklı salıncaklar, hamaklar, platformlar, denge çubukları, duyusal toplar, oklavalar, kaykaylar, dönen plakalar, helikopterler vb. çeşitli ekipmanlar kullanılmaktadır. 

Yapılan bir çalışmada, otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuklarda duyu bütünleme terapisinin tek ayak üzerinde durma, iki ayak üzerinde zıplama, göz-el koordinasyonu geliştirme, top atma ve yakalama, ayakkabı bağcıklarını bağlama, ince motor becerilerinde gelişme ve kas tonusunda iyileşme becerileri üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir. Çalışma grubunu 3-10 yaşları arasında erken infantil otizm tanısı almış 20 çocuk (15 erkek ve 5 kız) oluşturmuştur. Çalışma grubundaki çocukların %25 i ağır otizmli, %40 ı orta dereceli otizm ve %35 i hafif otizm tanısı almıştır. Çalışma hastalarına haftada iki kez, seans başına 45-60 dakika tedavi uygulanmıştır.

Çalışma, iki yıllık duyu bütünleme terapisinden sonra, otizm spektrum bozukluğuna sahip çocukların sosyal, duygusal, bilişsel, duyusal ve iletişim işlevlerini iyileştirdiğini göstermiştir. Çalışma hastalarındaki duyu bütünleme terapisi sonuçları, iki ayak üzerinde zıplama ve bir topu yakalama ve atma gibi becerilerde önemli farklılıklar olduğunu ortaya çıkarmış; çocukların motor performansının tedaviden sonra önemli ölçüde arttığı görülmüştür. Bununla birlikte, tek ayak üzerinde durma veya tek ayak üzerinde zıplama hareketlerinde önemli bir iyileşme bulunmamıştır. Bu durum, çalışma grubundaki çocukların çoğunluğunun orta veya ağır derecede otizmli olmalarından dolayı, motor gelişim eksikliklerinin (vestibüler ve proprioseptif sistemlerin) çok şiddetli olabileceği ve bunun daha yüksek değerlere ulaşmalarında bir engel olabileceği şeklinde açıklanmıştır. 

Klinik Çıkarım

Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda sosyal, duygusal, bilişsel, duyusal ve iletişim işlevleri ile motor fonksiyondaki iyileşmelerin, bozukluğun erken tespiti ve tedavinin erken başlamasına bağlı olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, tedaviyi çocuğa göre özelleştirmek gereklidir. Duyu bütünleme terapisi uygulayan profesyonellerin, verilen müdahalenin kanıta dayalı bir uygulama ile uyumlu olmasını sağlamak için bu müdahalenin temel unsurlarına bağlı kalmaları önem taşımaktadır. 

Hazırlayan: Fzt. Büşra Ergin Öçal
1 Schoen, S. A., Lane, S. J., Mailloux, Z., May‐Benson, T., Parham, L. D., Smith Roley, S., & Schaaf, R. C. (2019). A systematic review of ayres sensory integration intervention for children with autism. Autism Research, 12(1), 6-19.
2 Kuliński, W., & Nowicka, A. (2020). Effects of sensory integration therapy on selected fitness skills in autistic children. Wiadomości Lekarskie, 73(8), 1620-1625.

Daha Fazla Oku: Ataksili Çocuklarda Fizik Tedavi Müdahaleleri