Spor yaralanmalarının tedavisinde ilk amaç, başlangıçtaki ağrı ve şişliğin ortadan kaldırılmasıdır. Kriyoterapi, travmaya sekonder hasarlanmış dokulardaki ağrı ve şişliğin azaltılması amacıyla yapılan lokal ya da sistemik terapötik amaçlı soğuk uygulamalardır.

Kriyoterapi bu amaçla yıllardır kullanılmakla birlikte, spor yaralanmaların akut döneminin tedavisinde ve hatta rehabilitasyonu aşamasında giderek daha geniş kabul görmektedir. Soğuk uygulama sadece akut dönemle sınırlı kalmayıp, daha sonraki rehabilitasyon sürecindeki terapatik egzersizler öncesi, sırası ve sonrasında da önemli kullanım alanı bulmaktadır. Soğuk uygulamayı doğru yapabilmek için soğuğun fizyolojik etkileri iyi bilinmelidir.

Bu yüzden bu yazıda soğuğun lokal fizyolojik etkilerine değineceğiz.

1) İltihabı reaksiyona etkisi

Vazokonstrüksiyon etkisi; Derinin soğutmaya karşı ilk reaksiyonu, yüzeyel arteriyollerde konstrüksiyondur.

Fagositoza etki; Vazokonstrüksiyon yoluyla polimorf lokositlerin damar dışına çıkışı kısıtlanır. Metabolik aktivitenin azalmasına bağlı olarak fagositoz yeteneği azalır.

2) Metabolizma ve enzim aktiviteleri üzerine etkisi

Soğuğun uygulandığı bölgedeki dokuların metabolizması yavaşlar. Dokuların oksijen ve besin ihtiyacı, aynı zamanda metabolik ürün miktarı azalır. Bu yavaşlamanın önde gelen nedeni, enzim aktivitelerinin yavaşlamasıdır.   

3)Ağrı üzerine(Analjezik etki) 

İki yolla gerçekleşir.

Doğrudan doğruya duyu sinirlerinin uyarı ve ileti özelliklerini değiştirir. Serbest sinir uçları ve sinir lifleri selektif olarak etkilenerek ağrı eşiği yükselir. Bu, kapı kontrol teorisi veya endorfin oluşumu ile açıklanmıştır. 

İndirekt olarak, iltihabın, kas spazmının ve ödemin azaltılmasıyla sinir uçları üzerindeki baskı ve gerilmeyi azaltarak analjezik etki yapar.

4)Viskoelastik özelliklere etkisi

Soğuk uygulama, viskoziteyi arttırır, kollajen sertliğini arttırır, elastisite ve fleksibilitesini azaltır.

5)Spazm çözücü etkisi

Gama lif aktivitesindeki yavaşlamanın, nöromusküler geçiş ve motor sinir iletimindeki yavaşlama ve bloğun da kas spazmını azaltmakta etkili olabileceği belirtilmektedir. Uzun süreli uygulamalarda kas tonusunu azalttığı, fakat kısa süreli uygulamalarda sadece derinin soğutulması nedeniyle refleks olarak alfa motor nöronları deşarj ederek kas tonusunu arttırabilir.

Spor yaralanmalarında lokal kriyoterapi kullanımı

Spor yaralanmalarının tedavisi, sahada ilk yardımla başlar ve sporcunun spora aktif olarak dönmesi ve tekrar yarışabilir hale gelmesine kadar devam eder. Kontüzyon, sprain, strain gibi sportif yumuşak doku yaralanmalarında kriyoterapi, başlıca iki amaçla kullanılır:

1-Akut fazda ağrı, kanama ve inflamasyonun azaltılması

2-Rehabilitasyon sürecinde egzersizlerle ilgili olarak oluşan ağrı ve şişliğin kontrolü

Cryostrech – Kriyogerme

Kas yaralanmalarından sonra, germe egzersizlerinin kolaylaştırılması için yapılan soğuk uygulamalara "cryostrech" adı verilmektedir. Burada, ağrının azaltılmasıyla, aktif ve pasif eklem hareket açıklıklarının arttırılması amaçlanır. Bu tedavi yöntemi buz uygulamasından sonra statik ve izometrik kontraksiyon(PNF) uygulamasıyla kombine edilmiştir. PNF uygularken talimatlar verilir. Kasılma yaklaşık 5 saniye sürmeli ve güçlü olmalıdır.

Cryostretch Tekniği

15-20 dk buz masajı

65 sn egzersiz( 20 sn statik germe-5 sn izometrik kontraksiyon - 10 sn statik germe - 5 sn izometrik kontraksiyon - 10 sn statik germe -5 sn izometrik kontraksiyon*-10 sn statik germe)

20 sn anatomik pozisyonda dinlenme

Egzersiz tekrarı(65 sn)

3-5 dk buz masajı

2-5 arası uygulamaları iki defa yapmalıyız.

Kas spazmı gevşetildiğinde cryostretch ve cryokinetic tedavisi kombinasyonlu olarak uygulanmalıdır. Her tedavi bir set cryostretch ile başlamalı ardından 2 yada 3 set cryokinetic egzersiz yapılmalı ve diğer set cryostretch ile bitmelidir.

Endikasyonları

Kas straini,inflamatuar durumlar,kas tetik noktaları ve kas spazmları

Cryostretch uygulamasında neden egzersiz yerine germe kullanılır?

Egzersiz,kasın hızlı ısınmasına sebep olur.

Cryostretch uygulamanın etkileri nelerdir?

Ağrı ve spazmı azaltır.

Statik germe, germe refleksinin üstesinden gelir.

Esneklik kazandırır.

Kas gevşemesini sağlar.

Kontraendikasyonları

Akut inflamasyonun gerilmesi kanamayı ve hasarı arttırabilir.

Cryokinetic – Kriyokinetik

Soğuk ve hareketin bir arada kullanılmasına "cryokinetic" adı verilmektedir. Bu metotta, ağrı ve spazm nedeniyle eklem hareket açıklığının kısıtlandığı durumlarda, soğuğun ağrı inhibisyonu yapıcı etkisiyle istemli eforun arttırılması amaçlanır. Bu durumlarda soğuk uygulama ayrıca, egzersizin neden olduğu ısı artışını minimalize ederek erken mobilizasyonu sağlarken, aktivitenin neden olabileceği potansiyel yaralanma riskini azaltır.

Endikasyonları

Akut strain ve sprain

Kriyokinetik Tekniği

Uyuşma hissedilesiye kadar soğuk uygulama (15-20 dk)

Egzersiz(2-3 dk hala uyuşukken)

Uyuşma hissinin kaybolmaması için 3-5 dk tekrar buz

Uygulama 5 kez tekrarlanır.

Ne kadar sıklıkla uygulanmalıdır?

Günde 2-3 kez uygulanmalıdır.

Cryokinetic egzersiz programı neleri içerir?

Ağırlıksız ROM

Ağırlıklı(tolere edilebilir düzeyde) AROM

Yürüyüş veya temel fonksiyonel aktiviteler

Kryokinetik sonrası kuvvetlendirme (Yeniden uyuşturma yok)

Koşu veya daha zor fonksiyonel aktiviteler

Cryokinetic egzersizler tam bir hareket aralığı boyunca elle dirençli başlamalı ve kademeli koşu ve takım tatbikatları ile ilerlemelidir.

Cryokinetic uygulaması avantajları neler?

Egzersiz/Rehabilitasyonun daha erken başlamasına izin verir.

Kas atrofisi ve sinirsel inhibisyonu geciktirir.

Şişmeyi azaltır.

Ucuz ve evde yapılabilir.

Cryokinetic uygulamanın dezavantajları nelerdir?

Buz ilk daldırma sırasında ağrılı olabilir.

Erimiş buz tehlikeli olabilir.

Alınabilecek önlemler nelerdir?

Ağrı kılavuz olarak kullanılmalıdır.

Ağrıya neden olan aktif egzersizlerden kaçınılmalıdır.

4-8 saat sonra vücudun uygulanan bölgesinde ağrı olması normaldir.

Hazırlayan: Berna Kılıç

Yağız On, A. (2006). Ağrı tedavisinde soğuk uygulamalar.
Knight, K. L. (1980). Cryostretch for Muscle Spasm. The Physician and sports medicine, 8(4), 129-129

Daha Fazla Oku: Soğuk Hava Gerçekten Ağrınızı Artırır mı?