Lateral ayak bileği burkulmaları en sık görülen kas iskelet sistemi yaralanmaları arasındadır. Yapılan çalışmalar proprioseptif egzersizlerin fonksiyonel sonuçları iyileştirebileceğinin altını çiziyor ama şimdiye kadar ayak bileği ROM unda proprioseptif egzersizlerin etkilerini araştıran herhangi bir çalışma olmadığını belirtmişlerdir. Araştırmacılar denge eğitimi de dahil olmak üzere çok bileşenli rehabilitasyon protokolleri kullanmıştır. 

Özellikle denge ve kuvvet antrenmanından oluşan bir rehabilitasyon protokolünde germe ve koşma aktivitelerinde fonksiyonel performansı arttırabilmiştir. PNF tekniklerinin klinik uygulamada yaygın olarak kullanılmasına rağmen ayak bileği burkulmalarının rehabilitasyonu ile ilgili çalışma eksikliği vardır.  PNF eğitiminin ayakbileği  burkulması olan bireylerde fonksiyonel ve denge performansını artırabileceği önerilmektedir. Ayrıca PNF teknikleri, ROM ve ağrıyı iyileştirmek için kas iskelet rehabilitasyonunda kullanıldığından  ayak bileği burkulmasından sonra dorsifleksiyon eklem hareket açıklığını ve ağrıyı da iyileştirebilirler.

Bilimsel çalışmalar ne diyor?

Yapılan bir çalışmanın amacı ayak bileği burkulması olan bireylerde denge  ve PNF eğitim programlarının dorsifleksiyon ROM, ağrı, fonksiyonel performans ve denge üzerine etkilerini araştırmaktır.Ayak bileği burkulması tanılı 18-40 yaşları arasında 34 kişi çalışmaya davet edilmiştir. Tarama prosedürlerinden sonra 12 kişi çalışmaya uygun bulunmamıştır. Geriye kalan 22 kişi onay formu imzalatılarak çalışmaya alınmıştır. Denge ve PNF olmak üzere iki müdahale grubu dahil edilmiştir. 2 katılımcı çalışmayı bırakmış 20 katılımcı çalışmayı tamamlamıştır.  Ayak bileği dorsifleksör ve plantarfleksör kaslarının dayanıklılığını değerlendirmek için topukta ve ayak parmaklarında yükselmeden oluşan iki test kullanılmıştır.Topukta yükselme testi için katılımcılara burkulan ayakbileğinde  topuklarında mümkün olduğunca çok kez yükselmeleri talimatı verilmiştir. Ayak parmaklarında yükselme de burkulan bacak için  test edilmiştir.  Her test için katılımcılar 40 tan fazla artış için 10 puan, 30-39 artış için beş puan ve 30 dan az artış için sıfır puan almıştır.

Çalışmanın amacı akut sonrası ayak bileği burkulması olan bireylere denetimli iki propriyoseptif eğitim programının etkilerini araştırmaktır.22 birey rastgele bir denge veya propriyoseptif nöromüsküler fasilitasyon  (PNF) grubuna atanmıştır. Her iki gruba 6 haftalık bir süre içinde 10 rehabilitasyon seansı verilmiştir. Dorsifleksiyon hareket aralığı (ROM), ağrı, fonksiyonel ve denge performansı başlangıçta, eğitimin sonunda ve eğitimden sekiz hafta sonra değerlendirilmiştir.

Ayak bileği fonksiyonel stabilitesi 2 test ile değerlendirilmiştir: Mesafe testi için katılımcılara, burkulan bacak kullanılarak, mümkün olduğunca ileriye doğru, serbest kollarla atlama yapmaları ve 2 saniye boyunca iniş pozisyonunda kalmaları talimatı verilmiştir. Atlama mesafesi ölçülmüştür.Tüm katılımcılar, altı haftalık bir süre içinde, özel bir rehabilitasyon merkezinde, aynı fizyoterapist tarafından üstlenilen 10 eğitim oturumu almıştır.  Her seansın süresi 50-60 dakika olarak uyguanmıştır.Katılımcılara önemli ağrı veya halsizlik yaşamaları durumunda  seansı bırakmaları talimatı verilmiştir.  Denge faaliyetleri, atlamalı faaliyetler dışında ayakkabısız olarak gerçekleştirilmiştir.  Her egzersizden sonra ve farklı eğitim türleri arasında sırasıyla 60 sn ve 2 dakikalık dinlenme süreleri sağlanmıştır.

PNF grubu için, ritmik stabilizasyon (RS) ve izotonik kombinasyonu (COI) uygulandı. Her bireyin ihtiyacına göre maksimum direnç sağlanmıştır. RS protokolü, istenen hareket olmaksızın, 10 saniye boyunca izometrik kontraksiyonlar içerir.   COI protokolü, agonistik kasların 15 saniye boyunca gevşemeden birleştirilmiş konsantrik, stabilize edici ve eksantrik kasılmalarını içerir ve her kasılma süresi 5 saniyedir.   Eğitim, her bireyin egzersiz toleransına bağlı olarak, set başına 5 ila 15 tekrardan oluşuyordu. Setler arasında 30 sn dinlenme dahil edilmiştir. İlk RS protokolü gerçekleştirildi ve 2 dakika dinlendikten sonra COI protokolü izlenmiştir.   Her protokol, dinlenme aralıkları dahil yaklaşık 20 dakika sürmüştür.  Çalışma sırasında katılımcılara herhangi bir ek fazla çaba gerektiren eğitimden kaçınmaları talimatı verilmiştir.

Başlangıçta, tüm çalışma sonuçları için iki grup arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Eğitim sonunda  ve eğitimden sekiz hafta sonra kaydedilmiştir. Çoğu ölçüm sonucu denge grubu için anlamlı iyileşme göstermektedir.Ama denge grubu için başlangıçtaki ön-arka ve genel SI skorları zaman içinde anlamlı olarak değişmemiştir.

Klinik Çıkarım: Bu çalışma, hem denge hem de PNF programlarının, dorsifleksiyon ROM unda klinik olarak anlamlı düzelmelerle sonuçlandığını ve eğitimden 8 hafta sonra ayak bileği burkulması olan bireylerde fonksiyonel performans önlemlerinin alınması gerektiğini göstermektedir.Denge programı, eğitimden 8 hafta sonra frontal düzlem denge testi ve ağrısında klinik olarak önemli iyileşmelere neden olmuştur.   PNF programı, eğitimden 8 hafta sonra denge performansını ve ağrıyı iyileştirememiştir.Gelecekteki çalışmalar için ayak bileği burkulmalarında uzun süreli denge etkileri ve PNF eğitim programları araştırılmaya değerdir.

Hazırlayan: Fzt. Sefer Ali İnanıcı
Lazarou, L., Kofotolis, N., Pafis, G., & Kellis, E. (2018). Effects of two proprioceptive training programs on ankle range of motion, pain, functional and balance performance in individuals with ankle sprain. Journal of Back and Musculoskeletal Rehabilitation, 31(3), 437-446.

Daha fazla oku:  Tekrarlayan Ayak Bileği Burkulmalarının Tedavisinde Egzersiz ve Manuel Terapi Uygulaması