Oturmadan Ayağa Kalkma (Sit-to-Stand) Hareketinin Belirleyicileri Nelerdir? -2
Strateji İle İlişkili Değişkenler
Hız: Hızın artışı, kalça fleksiyon, diz ekstansiyon ve ayak bileği dorsifleksiyon eklem momentlerini artırmaktadır. Hızlı bir STS performansı kısa fleksiyon ve momentum-transfer fazına sebep olmaktadır. Vander Linden ve ark. hızın eklem ekskürsiyonu üzerine etkisi olmadığını bulmuşlardır. Bir çok çalışmada, yaşlı kişilerin STS performası sırasında hızlarını artıramadığı saptanmıştır.
Ayak pozisyonu: Shepherd ve ark. ayak pozisyonlanmasının STS performansına etkisine bakmışlardır ve sonuçta, arkada yerleştirilen ayak ile hareketin daha kısa sürede gerçekleştiğini bulmuşlardır. Önde yerleştirilen ayak ile pre-ekstansiyon fazının süresi artmaktadır. Kawagoe ve ark. ayağın daha arkada tutulmasının kalçadaki maksimum ekstansiyon momentlerini artırdığını bulmuşlardır. Huhges ve ark. STS performansında kullanılacak momentleri azaltmak için ayağın yeniden pozisyonlanmasına ‘’stabiliasyon stratejisi’’ adını vermişlerdir.
Gövde pozisyonu/hareketi: Shepherd ve Gentile’e göre başlangıçtaki gövde pozisyonunun daha fleksiyonda olması zirve destek momentlerini değiştirmez ancak bu momentin süresi artar. Ayrıca, ekstansiyon fazının da süresi artar. Gövde dik pozisyonda değilken STS’ye başlamak kinetik ve kinematiği etkilemektedir. ‘’Gövde fleksiyonu’’ (önce gövdeyi dizlere doğru fleksiyona al daha sonra sandalyeden kalk) durumunda, STS hareketinin normalden daha uzun sürede gerçekleştiğini, eklem açılarında bir değişiklik olmaksızın kalkışın gecikdiğini bildiren çalışmalar mevcuttur.
Doorenbosh ve ark. maksimum gövde fleksiyonunda STS stratejisinin etkisini incelemişlerdir. Bu stratejinin kalçada kinematik değişikliklere sebep olurken, ayak bileği ve dizin eklem hareket açıklığında bir değişikliğe sebep olmadığını bulmuşlardır. Maksimum fleksiyon stratejisini kullanmak, normal kalkışa göre diz eklem momentlerini %27 daha çok azaltmıştır.
Kol hareketi: STS çalışmaları genellikle kol kullanımı sınırlandırılıp, destek almaya izin verilmeksizin yapılmıştır. Buna rağmen bazı yazarlar yaşlılarda ve hatta bazı gençlerde kol desteği ile kalkışın sık görüldüğünü bildirmişlerdir. Sadece Carr, kol desteği ile kalkışın vücut kütle merkezine olan etkisini incelemiştir. Bireyler kollarını destek için kullandıklarında vücut kütle merkezi öne hareket etmektedir. Kol kullanımını sınırlamak, ayak bileğinde açısal yer değişimlere sebep olmaktadır. Bu sonuç, kısıtlanmış kol kullanımında ayak bileği eklem hareketindeki farklılıkların bir düzeltme stratejisi olarak kullanıldığını göstermektedir.
Terminal sınırlama: Bu, STS sonunda gerekli olan vücut pozisyonudur. Bir çok çalışma ayakta duruşta bu duruşu incelemiştir.
Karanlık vs aydınlık: Bireyler STS yaparken vizüel kontrol manipüle edilmiştir. Hareket zamanında gençlerde ve yaşlılarda bir farklılık gözlenmemiştir. Ancak, yaşlılar gözleri kapalıyken vücut kütle merkezi hızları düşmüştür.
Eklem fiksasyonu: Sadece bir çalışma, eklem fiksasyonunun STS performansındaki etkisine ‘’kontrol edilemeyen dağıtım konsepti’’ bakmıştır. Bu analiz, vücut kütle merkezi pozisyonunun sagital düzlemde kontrol edildiğini göstermiştir. Başka bir çalışmada, total diz protezi sonrası diz eklem hareket açıklığının aktif limitasyonu ile koltuk yüksekliği arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Aktif diz fleksiyonu kısıtlı olan hastaların gövdeyi öne almak için kalçada daha fazla açısal hıza ihtiyaç duyduğunu göstermiştir.
Diz pozisyonu: Dizi daha ekstansiyonda pozisyonlamak, kalça açısal yer değişimini ve kalça ekstansiyon momentlerini %77 artırmaktadır.
Antrenman: Hesse ve ark. 4 haftalık çalışma programının (fizyoterapist hastaların her iki ayaklarına eşit yük bindirmeleri ve gövdenin lateral kompanzasyon tiltini engellemelerini çalıştırmıştır) STS hareketindeki temporal ve spatial değişikliklerini incelemiştir. Sadece sol hemiparetik inme geçiren hastaların olduğu alt grupta fark görülmüştür.
Klinik Çıkarım:STS hareketini gerçekleştirmek önemli bir kabiliyettir.Bu hareket klinikte sıklıkla değerlendirilmektedir.STS hareketinin belirleyicilerini bilmek, bu değerlendirmeleri yapan klinisyenler için çok önemlidir.İyi bir değerlendirmek için, sandalye tipi, koltuk yüksekliği, ayak pozisyonu ve kol desteği kullanımını göz önünde bulundurmak çok önemlidir.
Referans
Wim GM Janssen, Hans BJ Bussmann, Henk J Stam. 2002. Determinants of the Sit-to-Stand Movement: A Review. Physical Therapy . Volume 82 . Number 9
Özet
Bu çalışmada, oturmadan ayağa kalkma hareketinin belirleyecileri hakkında kapsamlı bilgilere yer verilmektedir.