Ailevi Akdeniz Ateşi (FMF), çoğunlukla Türkler, Yahudiler, Araplar ve Ermeniler gibi Doğu Akdenizli insanları etkileyen yaygın bir genetik, kalıtsal, otoinflamatuar hastalıktır. Bu bölgelerdeki her 500 ila 1.000 kişiden yaklaşık 1 inde görülür. Ancak FMF artık bu sınırlarla sınırlı değil, Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya gibi dünyanın diğer bölgelerine de alınan göç aracılığıyla yayılmaktadır. Semptomları genel olarak özetlemek gerekirse bunlar tekrarlayan ateş atakları, birden fazla vücut dokusunda iltihaplanma ve güçlü bir akut faz yanıtıdır.
 

Kromozom 16 üzerinde bulunan MEFV geni, nötrofiller, eozinofiller, monositler ve dendritik hücreler gibi farklı bağışıklık hücrelerinde bulunan ve bağışıklık sistemi için önemli olan pyrin adlı bir protein oluşturur. Bu protein iltihaplanmada önemli bir role sahiptir. Hücrelerin nasıl öldüğünü etkileyebilir, belirli proteinleri aktive edebilir ve iltihaplanmaya neden olan maddeleri serbest bırakabilir.
Ailevi Akdeniz Ateşi nde (FMF) kromozom 16 da bulunan MEFV geninde bir mutasyon vardır. Bu gendeki değişiklikler nedeniyle pyrin ile ilgili bir sorun olduğunda, vücutta iltihaplanmaya neden olabilir. Pyrin genellikle ASC adı verilen başka bir proteinle birlikte çalışır ve birlikte inflamazom adı verilen bir kompleks oluştururlar. İnflamazom, IL-1beta ve IL-18 adı verilen belirli proteinlerin salınmasına yol açan bir süreç başlatır. Bu proteinler vücutta daha fazla iltihaplanmaya neden olur ve bağışıklık sistemini aşırı hızlanır. Bazen bu iltihaplanma süreci, hücrelerin şişip patladığı piroptoz adı verilen bir tür hücre ölümüne de yol açabilir. Bu da iltihabı daha da kötüleştirir. Bu, vücudun bağışıklık sisteminin giderek daha aktif hale geldiği zincirleme bir reaksiyon gibidir. FMF e neden olabilecek başka genetik veya çevresel nedenlerin de olabileceği ve FMF li tüm hastaların MEFV gen mutasyonundan kaynaklanmadığı varsayılmıştır.
FMF hastalarında bağırsak bakterileri sadece genetikten değil, aynı zamanda amiloidoz gelişimini potansiyel olarak etkileyebilecek olan durumla ilişkili devam eden iltihaptan da etkilenmektedir. Araştırmacılar, midelerinde Helicobacter pylori ile birlikte enfekte olan FMF hastalarının daha şiddetli ve sık FMF atakları geçirdiğini, ancak enfeksiyon başarılı bir şekilde tedavi edildiğinde hem atak sıklığında hem de enflamasyonda azalmaya yol açtığını gözlemlemişlerdir. Buna ek olarak, başka bir çalışma, ince bağırsaklarında İnce Bağırsakta Aşırı Bakteri Çoğalması (SIBO) olarak bilinen aşırı bakteri üremesi olan FMF hastalarının daha şiddetli FMF semptomlarından muzdarip olduğunu ortaya koymuştur. Dikkat çekici bir şekilde, SIBO nun antibiyotiklerle tedavi edilmesi sadece kolşisinin etkinliğini arttırmakla kalmamış, aynı zamanda daha pahalı ilaçlara olan ihtiyacı da ortadan kaldırmıştır.

Klinik Bulgular
FMF, genellikle organların veya eklemlerin astarı gibi vücut dokularında iltihaplanma ve bazen deri döküntülerinin eşlik ettiği kısa, 1 ila 3 günlük ateş nöbetleri ile kendini gösterir. Genellikle yaşamın erken dönemlerinde başlar ve çoğu vaka 20 yaşından önce ortaya çıkar. Bu ateş atakları günlerden yıllara kadar düzensiz aralıklarla gerçekleşebilir ve spesifik semptomlar ataklar arasında değişebilir. FMF li kişiler tipik olarak bu ataklar arasında belirti göstermezler. Şu belirtilerle ortaya çıkabilirler:

•    24-72 saat içinde kendiliğinden düzelen ani, kısa ve düzensiz ateş ve ağrı atakları.
•    Karın ağrısı.
•    Artrit.
•    Bazen hastaneye yatış veya gereksiz ameliyat gerektirebilen seröz zarların iltihaplanma belirtileri.

FMF Komplikasyonları
•    Ankilozan spondilit.
•    Amiloidoz.
•    Kalça tutulumu ve kalça eklemi replasmanına ihtiyaç duyacak kadar ilerleyebilir.
•    Behçet sendromu.
•    Henoch-Schonlein purpurası (deri, bağırsak ve böbreklerdeki küçük kan damarlarının iltihaplanması).
•    Erken ateroskleroz.

Ayırıcı Tanılar
•    Crohn hastalığı
•    Sistemik Lupus Eritematozus
•    Sarkoidoz
•    Behçet Hastalığı
•    Romatoid Artrit

Teşhis Prosedürleri
FMF yi teşhis etmek zor olabilir. Diğer hastalıklarla aynı semptomları paylaşır ve genetik testleri anlamak karmaşık olabilir çünkü 340 farklı MEFV gen varyasyonunun çoğunun FMF li bir kişiyi nasıl etkiledikleri ile net bir bağlantısı yoktur. 
FMF tanısı, diğer incelemelerle birlikte klinik kriterlere bağlıdır. Bu kriterlerden biri olan Tel-Hashomer klinik kriterlerine göre 2 majör klinik semptomu veya iki minör semptomu olan hastalara FMF tanısı konulabilir. 

•    Tipik ataklar şu kriterleri karşılamalıdır: 
Majör Semptomlar
1.    Tekrar tekrar, en az üç kez meydana gelirler.
2.     Ateşle ilişkilidirler (rektal sıcaklık 38°C veya daha yüksek).
3.     Uzun sürmezler (12 saatten 3 güne kadar).

•    Tekrar tekrar ortaya çıkması gereken tamamlanmamış ataklar (incomplete attacks), bir veya iki açıdan tipik ataklardan farklılıklar ile karakterize edilir:
Minör Semptomlar
1.    Vücut sıcaklığı 38°C nin altında kalır.
2.    Atak, tipik bir ataktan daha kısa veya daha uzun süren ancak altı saatten az ve yedi günden fazla olmayan bir aralıkta kalan bir süre boyunca devam eder.
3.    Bu ataklar sırasında peritonit (karın iltihabı) belirtileri görülmez.
4.    Ataklar karın bölgesinde belirli bir alanla (lokalize) sınırlıdır.
5.    Artrit kalça, diz veya ayak bileği dışındaki eklemleri etkiler veya atipik bir dağılım gösterir.

Farmakolojik Tedavi
Diğer hastalıklara benzediği için FMF teşhisi zor olabileceğinden, bu hastalık için işe yarayan kesin bir tedavi yoktur. Bu nedenle, tedavi ani atakları yönetmeye ve geri gelmelerini önlemeye odaklanmaktadır. Kolşisin tedavinin altın standardıdır, semptomların şiddetini ve süresini azaltabilir, ani atakları ve amiloidoz gibi sorunları önleyebilir.

Fizyoterapi ve Rehabilitasyon
FMF de kas-iskelet sistemi tutulumu hastaların %70-75 inde yaygındır ve tipik olarak, öncelikle alt ekstremitelerdeki daha büyük eklemleri etkileyen akut artrit atakları şeklinde ortaya çıkar. Ancak bu ataklar genellikle 1 ila 3 gün içinde düzelir, vakaların %10 undan daha azında bir ay veya daha uzun süre devam edebilir ve özellikle kalça veya dizlerde eklem hasarına yol açabilir. Ayrıca kardiyovasküler dekondisyonu da etkileyebilir ve genellikle hastaların ağrı ve fonksiyonel engeller nedeniyle dinlenmelerine neden olur. Fizyoterapi ve rehabilitasyon programının içerebileceği stratejiler şunlardır:
•    Atakları nasıl yöneteceklerini öğrenmek için hasta eğitimi, enerji tasarrufu stratejileri, uyku hijyeni, ağrıyı hafifletme, gevşeme yöntemleri, fonksiyonel yetenekleri ve psikolojik refahı iyileştirmek için egzersiz ve hastanın durumu gerektiriyorsa ADL de yardımcı cihazların nasıl kullanılacağını öğrenmek.
•    Transkütanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS): Akut ve kronik ağrının giderilmesinde etkilidir, kronik artrit de dahil olmak üzere çeşitli durumlar için faydaları bildirilmiştir ve RA lı hastalarda eklem ağrısını azaltmada etkili olmuştur.
•    Hidroterapi, özellikle ciddi büyük eklem sorunları olanlar için egzersiz ve hareketliliğe yardımcı olmak için kaldırma kuvveti ve ısıyı birleştirir. Karada yapılan egzersize benzer fiziksel faydalar sağlar ve ek psikolojik faydaları da olabilir. Buna ek olarak balneoterapi, tuzlar, sülfür ve radon-karbondioksit banyoları da dahil olmak üzere daldırma banyoları için mineral bakımından zengin termal su kullanımını içerir. Amacı ağrıyı hafifletmek, eklem hareketliliğini artırmak ve genel refahı teşvik etmektir. Ancak balneoterapinin atak geçirilmediği zamanlarda uygulanması enflamasyonu aktifleştirmemek için çok önemlidir. Atak sırasında tavsiye edilmez.
•    Egzersiz, hareketliliği arttırmak, kardiyopulmoner fonksiyonu iyileştirmek ve komplikasyonları azaltmak için faydalıdır. Orta düzey kanıtlar fiziksel fonksiyon, hastalık aktivitesi ve göğüs genişlemesini iyileştirmede terapötik egzersizi desteklemektedir. Daha düşük düzeydeki kanıtlar, egzersizin ağrıyı hafifletebileceğini, sertliği azaltabileceğini, omurga hareketliliğini artırabileceğini ve kardiyorespiratuar işlevi artırabileceğini göstermektedir. Grup terapisi, ev egzersiz programlarından daha iyi sonuçlar verme eğilimindedir. Aerobik egzersiz programları, hastalık aktivitesini kötüleştirmeden veya eklem hasarını hızlandırmadan sağlıkla ilgili zindeliği artırır, psikolojik refahı iyileştirir, ağrıyı ve yorgunluğu azaltır ve fonksiyonel kapasiteyi artırır.

Hazırlayan: Fzt. Ece Yüksel
Daha Fazla Oku:
Referanslar:
1.     Alghamdi M. Familial Mediterranean fever, review of the literature. Clinical rheumatology. 2017 Aug;36(8):1707-13.
2.    Ben‐Chetrit E, Touitou I. Familial Mediterranean fever in the world. Arthritis Care & Research. 2009 Oct 15;61(10):1447-53.
3.    Onen F, Sumer H, Turkay S, Akyurek O, Tunca M, Ozdogan H. Increased frequency of familial Mediterranean fever in Central Anatolia, Turkey. Clinical and experimental rheumatology. 2004 Jul 1;22(4).
4.    Medical Centric. Familial Mediterranean Fever: Causes, Symptoms, Treatment And More 
5.    Mansueto P, Seidita A, Chiavetta M, Genovese D, Giuliano A, Priano W, Carroccio A, Casuccio A, Amodio E. Familial Mediterranean Fever and Diet: A Narrative Review of the Scientific Literature. Nutrients. 2022 Aug 5;14(15):3216.
6.    Özen S, Batu ED, Demir S. Familial Mediterranean fever: recent developments in pathogenesis and new recommendations for management. Frontiers in immunology. 2017 Mar 23;8:253.
7.    Verrecchia E, Sicignano LL, La Regina M, Nucera G, Patisso I, Cerrito L, Montalto M, Gasbarrini A, Manna R. Small intestinal bacterial overgrowth affects the responsiveness to colchicine in familial Mediterranean fever. Mediators of Inflammation. 2017 Dec 12;2017.
8.    Demir A, Akyüz F, Göktürk S, Evirgen S, Akyüz U, Örmeci A, Soyer Ö, Karaca C, Demir K, Gundogdu G, Güllüoğlu M. Small bowel mucosal damage in familial Mediterranean fever: results of capsule endoscopy screening. Scandinavian Journal of Gastroenterology. 2014 Dec 1;49(12):1414-8.
9.    Van Gorp H, Huang L, Saavedra P, Vuylsteke M, Asaoka T, Prencipe G, Insalaco A, Ogunjimi B, Jeyaratnam J, Cataldo I, Jacques P. Blood-based test for diagnosis and functional subtyping of familial Mediterranean fever. Annals of the rheumatic diseases. 2020 Jul 1;79(7):960-8.
10.    Livneh A, Langevitz P, Zemer D, Zaks N, Kees S, Lidar T, Migdal A, Padeh S, Pras M. Criteria for the diagnosis of familial Mediterranean fever. Arthritis & Rheumatism. 1997 Oct;40(10):1879-85.
11.    Bashardoust B. Familial Mediterranean fever; diagnosis, treatment, and complications. Journal of nephropharmacology. 2015;4(1):5
12.    Mansueto P, Seidita A, Chiavetta M, Genovese D, Giuliano A, Priano W, Carroccio A, Casuccio A, Amodio E. Familial Mediterranean Fever and Diet: A Narrative Review of the Scientific Literature. Nutrients. 2022 Aug 5;14(15):3216.
13.    MELLINKOFF SM, SCHWABE AD, LAWRENCE JS. A dietary treatment for familial Mediterranean fever. Archives of Internal Medicine. 1961 Jul 1;108(1):80-5.
14.    Ekinci RM, Balcı S, Bisgin A, Cetin F, Tumgor G. The contribution of diet preference to the disease course in children with familial Mediterranean fever: A cross-sectional study. Reumatologia/Rheumatology. 2020 Apr 30;58(2):81-6.
15.    Gurcay E, Akinci A. Autoinflammatory diseases and physical therapy. Mediterranean Journal of Rheumatology. 2017;28(4):183-91.
16.    O’Dwyer T, O’Shea F, Wilson F. Exercise therapy for spondyloarthritis: a systematic review. Rheumatology international. 2014 Jul;34:887-902.
17.    Geneen LJ, Moore RA, Clarke C, Martin D, Colvin LA, Smith BH. Physical activity and exercise for chronic pain in adults: an overview of Cochrane Reviews. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2017(4).
18.    ClevelandClinicCME. The Autoinflammatory Syndromes: All Who Fever Are Not Infected .