Disfaji (Yutma Zorluğu) Nedir?

Disfaji genellikle, yutma ile ilgili herhangi bir zorluk anlamına gelir. Tüm inme hastalarının üçte birini ve yaşlı bireylerin yaklaşık altıda birini etkileyen yaygın bir sorundur. Baş boyun kanseri, travmatik beyin hasarı, sinir sistemi dejeneratif bozuklukları, gastroözofageal reflü hastalığı ve inflamatuar kas hastalığında sık görülür.

Belirtleri Nelerdir?

Yutma ile birlikte öksürme veya boğulma, yutkunmaya başlamada zorluk, boğaza yemek yapışması, salya artışı, açıklanamayan kilo kaybı, beslenme alışkanlıklarında değişiklik, tekrarlayan zatürre, seste veya konuşmada değişiklik, burundan geri akma, vücudun su kaybetmesi, göğüste veya boğaza yiyecek yapışması hissi, ağız veya yutak işlevinde yetersizlik vb.

Tedavisi nedir?

Disfajinin tedavisi, bu durumu yaratan nedenlere ve mekanizmaya dayalıdır. İlk tedavi altta yatan hastalık sürecine yönelik olmalıdır; örneğin, iltihaplı kas hastalığı nedenli ise steroid tedavisi verilebilir. Yemek borusundan kaynaklı bir disfaji ise bir gastroenterolog tarafından değerlendirme ve tedaviyi gerektirir. Altta yatan hastalık için hiçbir tedavi yoksa, tedavi etkisiz kalıyorsa veya kişiye uygulanması sakıncalı ise ise, rehabilite edici yöntemler uygundur. Hastalar ve aileleri Heimlich manevrasını öğrenmeye teşvik edilir, çünkü hava yolu tıkanıklığı tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Ayrıca beslenme değişikliklerinin yapılması bu kişiler için çok önemlidir.

Rehabilitasyon

Pek çok hasta, diyet, dengeleyici manevralar ve egzersiz hakkında bilgilendirme ve denetim de sağlayan bir dil ve konuşma terapistinin yutma tedavisinden yararlanmalıdır. Tedavinin hedefleri aspirasyonu azaltmak, yeme-içme kabiliyetini geliştirmek ve beslenme durumunu en iyi düzeye getirmektir. Terapi, hastanın kendi anatomik ve yapısal anormalliklerine ve yatak başında gözlemlenen tedavi denemelerine verilen ilk yanıtlara göre kişiselleştirilir. 

Disfaji için egzersiz tedavisi, sorun yutma kaslarının güçsüzlüğü ile ilgili olduğunda uygulanır. Egzersiz seçimi hastanın fizyolojik değerlendirme sonucuna göre terapist tarafından kişiselleştirilmelidir.  

Örneğin:

Dil zayıflığı lingual direnç egzersizi ile tedavi edilebilir.

Üst yemek borusu sfinkterinin yetersiz açıldığı durumlarda ön suprahyoid kasların güçlendirilmesi yararlıdır (figürde gösterilmiştir). Sırtüstü yatarken boynu yer çekimine karşı esnetmek bu kasları güçlendirebilir.

Vokal kord adduksiyon egzersizleri, bu kasların zayıflığından dolayı oluşan aspirasyon durumlarında faydalı olabilir. 

Bu egzersizler terapistin önerdiği şekilde günde birkaç kez yapılır.

Figür: Shaker egzersizi. Öndeki suprahyoid kasları güçlendirerek üst yemek borusu sfinkterinin açılmasını artırır. Hasta boynunu büker, başını ayak parmaklarını görebilecek şekilde ve çeneyi göğsüne değdirebilecek şekilde kaldırır, omuzları kaldırmadan ve ağız kapalıyken yapılır. Hasta başını başarılı şekilde taşıyabiliyorsa terapistin önerdiği sürede ve tekrarda bu egzersizi uygulayabilir.

Hazırlayan: Ayşe Demirtaş

Referans
Frontera, W. R., Silver, J. K., & Rizzo, T. D. (2014). Essentials of Physical Medicine and Rehabilitation E-Book. Elsevier Health Sciences.

Daha fazla oku: Disfajik İnmeli Yaşlı Hastalarda Dirençli Ekspiratuar Kas Gücü Eğitiminin Etkileri Nasıldır?