Klinik Kırılganlık Skalası Nedir?

Klinik Kırılganlık Skalası (KKS), kırılganlığı hızlı ve basit bir şekilde değerlendirmek için kullanılabilecek basit ve erişilebilir bir skaladır. Kırılganlık ölçekleri arasında yer alan skalanın geçerliliği 65 yaş üstü yetişkinlerde kanıtlanmıştır. Bu araç, geriatrik hastalar için yaşam kalitesi sonuçlarının optimize edilmesine yardımcı olabilir.

Kırılganlık Ölçeği için Önemli Noktalar

Aktivite ve fonksiyonel durum tanımlarına ve resimlerine dayanarak 1 den (çok zinde) 9 a (terminal hasta) kadar bir puan verilir.
Kırılgan yaşlı popülasyon, 65 yaş üstü tüm bireyler kırılganlık açısından taranmalıdır. Kapsamlı bir geriatrik değerlendirme, geriatri veya kırılganlık uzmanlarına sevk için bir belirteç olduğundan 5 veya daha fazla puan alanlara özellikle dikkat edilmelidir.
Klinik Kırılganlık Skalası; hareketlilik, denge, yürüme yardımcılarının kullanımı ve yemek yeme, giyinme, alışveriş yapma, yemek pişirme, banka işlemleri gibi uzmanlık eğitimi olmaksızın kolayca gözlemlenebilecek unsurlara odaklanmaktadır. Puanlama açıklamaya uygun olmalı ve yalnızca her seviyeye eşlik eden resimlere dayanmamalıdır.

Klinik Kırılganlık Skalası Nasıl Uygulanır?

KKS nin klinik bir ortamda uygulanması kolay ve hızlıdır. Hastanın hareket etmesini gözlemleyerek ve alışılmış fiziksel aktivite ve becerilerini sorgulayarak veri toplanmasını gerektirir. Klinisyenler hastanın banyo yapma, giyinme, ev işleri, üst kata çıkma, tek başına dışarı çıkma, alışverişe gitme, mali işlerle ilgilenme, ilaçlarını alma ve yemek hazırlama gibi görevleri bağımsız olarak yerine getirip getiremediğini değerlendirir. Puanı ≥5 olan bir kişi kırılgan olarak kabul edilir.

Teknik
Ölçek şöyle bir ifade kullanılarak tanıtılabilir: 

"Genel olarak nasıl olduğunuzu bilmek istiyorum." 

Ardından aşağıda yer alan maddeler sorgulanır:
•    Hasta son iki hafta içinde nasıl hareket etti, ne işler yaptı, düşündü ve sağlığı hakkında nasıl hissetti?
•    Hasta ne kadar aktif?
•    Hasta hangi ilaçları kullanıyor?  Deneyimli klinisyenler, reçete edilen ve/veya kullanılan ilaçlardan hangi hastalıkların mevcut olabileceğini hızlı bir şekilde tahmin edebilir.

KKS Seviyelerinin Detaylandırılması
Seviye 1- Çok Zinde: Sağlam, aktif, enerjik ve motive olmuş kişiler. Bu kişiler genellikle düzenli egzersiz yaparlar. Yaşlarına göre en formda olanlar arasındadırlar.
Seviye 2- Zinde: Yoğun hastalık semptomları olmayan ancak 1. seviyeden daha az zinde olan kişilerdir. Ara sıra egzersiz yaparlar, örneğin mevsimsel olarak çok aktiftirler.
Seviye 3- İyi İdare Edebilir: Tıbbi sorunları iyi kontrol altında olan ancak rutin yürüyüş dışında düzenli olarak aktif olmayan kişilerdir.
Seviye 4- Kolay İncinebilir: Günlük yardım için başkalarına bağımlı olmamakla birlikte, semptomlar genellikle aktiviteleri sınırlar. Yaygın şikayetleri "yavaşlamış" olmak ve gün içinde yorgun olmaktır.
Seviye 5- Hafif Kırılgan: Bu kişilerde genellikle daha belirgin bir yavaşlama vardır ve finans, ulaşım, ağır ev işleri, ilaçlar gibi daha üst düzey günlük yaşam aktivitelerinde (IADLs) yardıma ihtiyaç duyarlar. Tipik olarak hafif kırılganlık, alışveriş yapma ve dışarıda tek başına yürüme, yemek hazırlama ve ev işlerini yapma becerilerini aşamalı olarak zayıflatır.
Seviye 6- Orta Derecede Kırılgan: Dışarıdaki tüm faaliyetlerde ve ev işlerinde yardıma ihtiyaç duyarlar. İçeride, genellikle merdivenlerde sorun yaşarlar ve banyo yaparken yardıma ihtiyaç duyarlar. Giyinirken minimum yardıma ihtiyaç duyabilirler.
Seviye 7- Ağır Kırılgan: Herhangi bir sebepten dolayı (fiziksel veya bilişsel) kişisel bakımı için tamamen başkasına bağımlı olan, stabil görünümlü ve 6 ay içinde yüksek ölüm riski altında olmayan kişilerdir. Şiddetli kırılganlıkla yaşayan kişiler hareketli olabilir. Giderek yatağa düşmek -ancak büyük ölçüde yatağa düşmek değil- şiddetli kırılganlığın ilerlemesinin ayırt edici özelliğidir.

Yaşamın Sonuna Yaklaşan Kişilerde Klinik Kırılganlık Skalası Kullanımı

Seviye 8- Çok Ağır Kırılgan: Bu hastalar tamamen bağımlıdır ve yaşamlarının sonuna yaklaşmışlardır. Tipik olarak, hafif hastalıklardan bile kurtulamazlar. Kırılgan bir kişi genellikle ölmeden önce haftalarca yatağa bağlı kalır. 
Seviye 9- Terminal Hasta: Bu kategori, yaşam beklentisi 6 ayın altında olan ve başka türlü belirgin bir şekilde kırılgan olmayan kişiler için geçerlidir. KKS kartında bu kategorideki bir kişi sandalyede otururken resmedilmiştir, bu da tek bir sistem hastalığıyla (kanser gibi) ölen birçok yaşlı yetişkinin yaklaşık son ana kadar makul bir işlev düzeyine sahip olduğu gerçeğini yansıtmaktadır. 

Klinik Kırılganlık Skalası Puanlaması ve Sonraki Adımlar Hakkında İpuçları

Bireysel özellikler ve kırılganlık indeksi KKS nin her seviyesinde farklılık gösterecektir. İnsanların yaklaşık %80 i veya daha fazlası belirli bir seviye için sunulan tanıma uymaktadır. İki kategoriye eşit derecede uyuyorlarsa, rutin bakımda ölçeği daha yüksek veya daha bağımlı seviyede puanlamak en iyisidir. 

Bilişsel Bozukluğu Olan Kişilerde KKS Puanlanması

Çoğu kişi için yaşlılarda kırılganlık nedir sorusu genellikle fiziksel deformiteleri anımsatır. Ancak demans derecesi kırılganlık düzeyi ile ilişkilidir.
•    Hafif demansa, hafif kırılganlık eşlik eder. Her iki durumda da kişi kişisel veya temel ADL lerinde bağımsızdır, ancak bir veya daha fazla ADL ye (finans, ulaşım, ağır ev işleri, ilaçlar gibi) bağımlıdır.
•    Orta derecede demansı olan kişilerin, geçmişteki olayları iyi hatırlıyor gibi görünseler de yakın dönem hafızası çok zayıftır. Orta derecede kırılganlıkta olduğu gibi, kişisel bakımlarını yönlendirme veya özel adaptasyonlar ile yapabilirler.
•    Ağır demansta, ağır kırılganlıkta olduğu gibi, kişiler kişisel ADL lerini gerçekleştirmekte giderek daha fazla güçlük çeker ve giderek artan miktarda yardıma ihtiyaç duyarlar.

Güvenilirlik ve Geçerlilik
KKS, acil serviste kırılganlığı belirlemek için güvenilir bir araçtır. Triyaj, eğilim ve tedavi ile ilgili karar verme süreçlerinde faydalı bilgiler sağlayabilir. KKS nin hastalara uygulanması, muayene eden klinisyenin klinik yargısını gerektirir ve bu nedenle gözlemciler arası varyasyona yol açabilir. KKS nin gözlemciler arası güvenilirliği çok iyidir, ancak özellikle ölçeği kullanma konusunda deneyimsiz olan klinisyenlerde puanlamada çeşitli yanlılıklar rol oynayabilir. KKS, klinik yargıyı objektif ölçümle birleştirdiği için rutin değerlendirmede ve özellikle akut bakımda kırılganlığı taramanın en pratik yollarından biri olarak görülmektedir. Hasta bakımının ve sağlık politikalarının geliştirilmesine rehberlik edecek değerli bilgiler sağlar. KKS en çok geriatrik tıp, kardiyoloji, yoğun bakım, genel tıp, acil tıp, cerrahi ve diyaliz alanlarında kullanılır. Türk hastalarla, 2022 yılında yapılmış bir validasyonu da mevcuttur. Geriatrik hastalarla çalışan Türk klinisyenlerin de kullanabileceği yararlı bir skala olduğu unutulmamalıdır.

Hazırlayan: Fzt. Ece Yüksel
Aşık, Z., Kılınç, Ş., Kurşun, Ö., & Özen, M. (2022). Validation of the Clinical Frailty Scale version 2.0 in Turkish older patients. Geriatrics & Gerontology International, 22(9), 730-735.
Mendiratta P, Latif R. Clinical Frailty Scale. StatPearls 2020 Jun 22.
Introduction to Frailty
Church S, Rogers E, Rockwood K, Theou O. A scoping review of the Clinical Frailty Scale. BMC geriatrics. 2020 Dec;20(1):1-8.
Rockwood K, Theou O. Using the clinical frailty scale in allocating scarce health care resources. Canadian Geriatrics Journal. 2020 Sep;23(3):210.
Kaeppeli T, Rueegg M, Dreher-Hummel T, Brabrand M, Kabell-Nissen S, Carpenter CR, Bingisser R, Nickel CH. Validation of the clinical frailty scale for prediction of thirty-day mortality in the emergency department. Annals of emergency medicine. 2020 Sep 1;76(3):291-300.
Stille K, Temmel N, Hepp J, Herget-Rosenthal S. Validation of the Clinical Frailty Scale for retrospective use in acute care. European Geriatric Medicine. 2020 Dec;11(6):1009-15.

Daha Fazla Oku: Yaşlılarda Sarkopeni ve Fiziksel Aktivite Arasındaki İlişki