Yürüme yeteneğinin iyileştirilmesi, nörolojik rehabilitasyonda önemli bir hedeftir. Sağlıklı yetişkinlerde orta derecede yoğun fiziksel aktivitenin dakikada yaklaşık 100 adım olduğu bilinmekle birlikte inmeli hastalar, hastalığa bağlı hareketsizlik nedeniyle bunun yalnızca üçte birini yönetebilmekte ve bu nedenle kardiyopulmoner dayanıklılıkları azalabilmektedir. Felç gibi nörolojik bir rahatsızlığı olan hastalarda, bu tür kondisyonlama ve hareketsizleşme nedeniyle kardiyovasküler hastalık, yeniden enfarktüs, kalp krizi veya diğer kalp problemleri gelişmesi riski artmaktadır. Yürüme bozuklukları, serebrovasküler hastalıkları olan hastaların yaklaşık %60 ında en yaygın şikayetlerden biridir. Ayrıca, aerobik kapasitenin yürüyüşün iyileşmesi ile ilişkili olduğu gösterilmiştir ve inme sonrası hastaların düşük aerobik kapasite nedeniyle yürüme gibi günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlı oldukları iyi bilinmektedir. 

Hastalarda önerilen fiziksel aktivite düzeyine ulaşmak için, nörolojik rehabilitasyonda geleneksel yürüyüş rehabilitasyonu programına ek olarak, yürüyüş merkezinde eğitim de kullanılmaktadır. Bir yürüyüş merkezi eğitimi, ayakta duran ve dengeleyen eğitmen, robot destekli yürüyüş eğitim sistemi ve emniyet kemerli bir koşu bandından oluşmaktadır. Bu cihazlar ile fonksiyonel kapasitelerine ve kardiyopulmoner dayanıklılıklarına bağlı olarak hastaların erken dönemde dikey olarak hareket ettirilmesi mümkündür.

Başka nörolojik tanıya sahip hastaların, inme geçirmiş hastalara benzer şekilde bir yürüyüş merkezinde eğitim alarak yürüme yeteneklerini geliştirip geliştiremeyecekleri bilinmemektedir. Ayrıca, başlangıçtaki yürüme engelliliğinin veya tanının, bir yürüyüş merkezinde robot yardımlı yürüyüş eğitimi ile hayati parametrelerin gelişimini etkileyip etkilemediği de henüz net değildir. Azaltılmış akciğer ventilasyonu, nörolojik hastalarda ve immobilize hastalarda fiziksel aktivitenin azalmasına yol açmakta ve bronko-pulmoner komplikasyon riskini arttırmaktadır. Nörolojik hastaların maksimum enerji tüketimi ortalama 3,77 metabolik eşdeğer (MET) iken, sağlıklı insanlarda 8 ila 10 MET arasındadır ve ortalama 3,77 MET değeri normal yürüyüş hızında yürümek için yeterli görünmemektedir. Bu sebeple, robot destekli yürüme egzersizleri ve yürüyüş eğitiminin kardiyopulmoner dayanıklılığı iyileştirebileceği, nörolojik rehabilitasyondaki hastalar için erken ve yoğun mobilizasyona ek olarak yararlı olabileceği düşünülmektedir. 

Bu çalışmanın amacı, yatan nörolojik hastalıkların rehabilitasyon süreçleri sırasında bir yürüyüş merkezi eğitiminde ilave tedavi verilmesinin, hastalarda yürüme yeteneği, yaşamsal kapasite ve kan basıncı üzerindeki etkilerini araştırmaktır.

Metodoloji

Merkezi sinir sistemi hastalığı olan 590 hasta, periferik sistem hastalığı olan 185 hasta ve diğer tanıları olan 5 hasta (kanser ve tümörler) olmak üzere 780 hasta çalışmaya dahil edilmiştir. Bu hastalar içerisinde iskemik inmeli 329 hasta, hemorajik inmeli 131 hasta ve kritik polinöropatili veya miyopatili 74 hasta analiz edilmiştir.

Yürüme yeteneğini ölçmek için Fonksiyonel Ambulasyon Kategorileri (FAC), kardiyopulmoner dayanıklılık için vital kapasite (VC), maksimum inhalasyon ve ekshalasyon arasındaki hacim değeri ve kan basıncı ölçümlerinin ortalamaları rehabilitasyonun başında ve sonunda değerlendirilmiştir. Tüm hastalara günlük fizyoterapi (örn. kuvvetlendirme, denge, normal yürüme), mesleki terapi (örn.el-kol eğitimi) ve konuşma terapisi dahil olmak üzere bireysel rehabilitasyon uygulanmıştır. Ek tedavi olarak hastalar, rehabilitasyonda kaldıkları süre boyunca haftada beş güne kadar yürüyüş merkezi eğitimi modelinde yürüme egzersizleri almışlardır. Yürüyüş merkezindeki ek seanslar 30 dakikaya kadar sürmüştür. Yürüyüş merkezindeki robot destekli yürüyüş eğitimi, iki G-EO System Evolution ve bir G-EO System Basic ile yapılmıştır. Robot destekli yürüyüş eğitim sistemindeki aktivite miktarı seans başına 50 ila 1000 adım arasında değişmektedir. Robot yardımlı yürüyüş eğitim sistemindeki tedavi için tedavi seçenekleri arasında pasif, aktif yardımcı ve aktif modlarda ve tırmanma merdivenlerinde yürüme eğitimi bulunmaktadır.

Rehabilitasyon başlangıcındaki fonksiyonel yeteneklere göre, Fonksiyonel Ambulasyon Kategorileri (FAC) ile ölçülen hastalar, yürüyüş merkezinde en uygun ekipmanlar ile eğitilmişlerdir. Örneğin, FAC değeri 0 olan hastalar, ayakta ve dengeleme eğitimi ile yürüyüş merkezinde eğitimlere başlamışlardır. FAC 0 ila 2 olan hastalar ayakta ve dengeleme eğitimine 15 dakika dayanabildilerse, robotik yürüyüş eğitmeni ile eğitilmişlerdir.

Sonuç

İskemik ve hemorajik inmeli hastalar, diğer nörolojik tanılara kıyasla daha kısa bir hastalık döneminden (3-4 hafta) sonra yürüyüş merkezi tedavisi almışlardır ve rehabilitasyon sürelerinin daha kısa (5 hafta) olduğu görülmüştür. Periferik tanısı olan hastalar ise hastalık döneminden 9 hafta sonra yürüyüş merkezi tedavisi alabilmiş ve iyileşmeleri daha uzun sürmüştür (6 hafta). İnme geçirmiş hastalarda yürüyüş eğitiminin yürüme yeteneğini geliştirebileceği ve belirli hasta alt gruplarına en büyük faydayı sağladığı bulunmuştur. Yürüme merkezi eğitiminin, başlangıçta yürüme yeteneği 0 ve 1 e eşit olan, ambulatuar olmayan hastalar için seansların sayısını ayarladıktan sonra en fazla yararı sağladığı da belirtilmiştir.

Rehabilitasyon sürecinde yürüyebilen hastaların hayati parametrelerinde iyileşme olmasa da, tüm tanı gruplarında rehabilitasyon başlangıcında yürüyemeyen hastaların yaşamsal kapasitelerinin iyileştiği görülmüştür.

Nörolojik hastalarda, zayıflamış solunum kasları nedeniyle solunumda bozulma ve nefes alıp verirken göğüs hareketliliğinde azalma görülebilmektedir. Özellikle ambulatuar olmayan hastalar günün büyük bir kısmını tekerlekli sandalyede oturarak geçirmekte ve bu da bu sorunu arttırabilmektedir. Yürüyüş merkezindeki ek eğitim, fiziksel hareketsizlik, elverişsiz ve hareketsiz pozisyon, düşük akciğer hacmi gibi bir kısır döngüyü kesintiye uğratmıştır. Yürüme sırasında oksijen ihtiyacı, azalan göğüs hareketliliği ve azalmış akciğer hacimleri nedeniyle yürüme mesafesinin gerekenden daha kısa olmasına sebep olabilmektedir. Yürüyüş merkezi eğitimi yoluyla artan mobilizasyon, kardiyopulmoner yükü, solunum sıklığını ve solunum çabasını arttırabilmektedir. Böylece hastalarda aerobik kapasiteye de katkı sağlanabilmekte, yürüme mesafesi de arttırabilmektedir.

Klinik Çıkarım
Nörolojik rehabilitasyon egzersizleri odaklı programa ek yürüme merkezi eğitiminin uygulanması, hastalarda yürüme yeteneğini önemli ölçüde arttırabilmekte; hastaların yaşamsal kapasitelerini, vital bulgularını ve aerobik kapasitelerini iyileştirebilmektedir.

Hazırlayan: Fzt. Büşra Ergin

Reichl, S., Weilbach, F., & Mehrholz, J. (2020). Implementation of a gait center training to improve walking ability and vital parameters in inpatient neurological rehabilitation-a cohort study. Journal of NeuroEngineering and Rehabilitation, 17(1), 1-9.

Daha Fazla Oku: İnmeli Hastalarda Stabil Zemin Egzersizi ile Titreşimli Zemin Egzersizi