Parkinson hastalığı birçok faktörle ilişkili olan progresif (ilerleyici) bir nörodejeneratif bozukluktur. En güçlü genetik risk faktörü ß-Gluocerebrosidase geninin mutasyonudur. Ayrıca, genetik yatkınlığı olan kişilerde çevresel faktörlerin etkisi önemli rol oynamaktadır. Parkinson genellikle 60 yaşından büyük kişilerde görülür ve erkeklerde kadınlardan daha sık görülür. Parkinson hastaları fiziksel aktivite katılımlarını engelleyen motor ve motor olmayan bozukluklara sahiptir. Ana motor problemler; tremor, bradikinezi (hipokinezi ya da akinezi), plastik tip muskuler rijidite ve postüral instabiliteyi içerir. Parkinson hastaları başka çeşit tipik motor bozukluklara da sahiptir. Bunlar donuk yürüyüş, değişken yürüyüş paternleri ve motor koordinasyon disfonksiyonlarıdır. Motor semptomların yanı sıra motor olmayan semptomlar da hayat kalitesini etkiler ve kognitif (bilişsel) disfonksiyon, uyku bozukluğu, anksiyete, depresyon ve yorgunluğu içerir. En önemlisi, Parkinson hastalığından kaynaklı disfonksiyonlar, hastaların günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirme performanslarını kaybettiriyor dolayısıyla bağımsızlıklarını kaybediyorlar.
Klinik olarak 2 tip tedavi var: Cerrahi (derin beyin stimülasyonu) ve ilaç tedavisi (levodopa, dopamin agonistleri). İlaç tedavisi Parkinson hastalarının motor semptomlarında işe yarayabilir ancak zamanla etkisi azalır ve motor kontrolün çeşitli özellikleri farmakolojik tedaviye dayanıklıdır. Ek olarak, var olan ilaç tedavileri sadece semptomları rahatlatır, hastalığın ilerlemesini durdurmaz. Bu şartlar altında egzersiz tamamlayıcı ve farmakolojik olmayan bir terapi yöntemi olarak parkinsonun tedavisinde gittikçe daha fazla ilgi kazanmaktadır. Egzersiz, Parkinson hastalığı oluşma riskini ve Parkinson hastalığının bıraktığı nörolojik defisitlerin kötüleşmesini azaltıyor. Klinik çalışmalarda aerobik eğersiz, yürüyüş eğitimi, denge eğitimi, ilerleyici dirençli egzersizler ve tamamlayıcı egzersiz gibi egzersiz eğitimleri kullanılmıştır.
Disfonksiyonlar ve Patofizyolojisi:
Postüral İnstabilite: Parkinson hastalarındaki postüral instabilitenin ana sebepleri: kalçalarda, omurilik çevresi kaslarda, ayak bileklerinde kas kuvvetinde azalma, azalmış propriyosepsiyon, görsel disfonksiyon, küçülmüş destek alanıdır. Düşme Parkinson hastalarında sık görülür.
Yürüyüş Bozukluğu: Yürüyüş bozukluğunun ana sebebi hipokinezidir. Adım yüksekliği ve uzunluğunun azalması, adım frekansı ve genişlemiş çift kol desteği ile alakalıdır. Diğer sebep ise otomatik yürüyüşün bozulması, dikkat etmeden veya bilişsel efor sarfetmeden yürümek. Yürüyüş otomatikliğinin bozulması, Parkinson hastalarının basal gangliadaki sensorimotor alandaki dopamin dejenerasyonu ile ilgilidir.
Donuk Yürüyüş: Ayakların ileri ilerlemesindeki azalmadır. Parkinson’un daha ileri evrelerindeki hastalarda görülür. Donuk yürüyüşü olan Parkinson hastaları kendilerini yürümeye zorladıkları halde sanki ayakları yerde sıkışmış gibi hissederler. Donuk yürüyüş yalnızca yürüme fonksiyonunu etkilemez, sosyal izolasyon, anksiyete ve depresyona da sebep olur. Bu da Parkinson hastalarının yaşam kalitesini ciddi etkiler.
Kognitif Bozukluklar: Hafıza, dikkat, çift görev yapamama
Egzersiz Eğitimi:
Aerobik egzersizin nörorestoratif ve nöroprotektif etkileri vardır. Muhtemelen nörotrofik faktörleri düzenleyerek sinaps oluşumunu ve anjiyogenezi destekler, oksidatif stresi inhibe eder ve mitokondrial fonksiyonun iyileşmesini sağlar. Nöroplastisite de tedavide önemli rol oynar. Egzersiz eğitiminin aynı zamanda merkezi sinir sistemini koruyucu etkisi vardır. Sonuç olarak egzersiz eğitiminin Parkinson hastaları üzerinde yararlı etkileri vardır. Nöroplastisiteyi arttırır, nöronları beyin hasarına karşı korur, nörotrofik faktörleri, otofaji ve apoptosisi düzenler.
Parkinson Hastaları İçin Değişik Tipte Egzersiz Eğitimi
1) Aerobik Egzersiz Eğitimi:
Farklı egzersiz programları arasında aerobik egzersiz eğitimi, insanların yaşamları boyunca sağlığını iyileştirmesi için en iyi seçenek olarak kabul edilir. Sabit bisiklet aerobik egzersizi güvenli olmakla beraber Parkinsonun erken evre hastalarında aerobik yetenek, motor performans ve bilişsel işlevini iyileştirir. Ayrıca depresyonla mücadelede en iyi yöntem olduğu rapor edilmiştir. Aerobik egzersiz tedavisi yalnızca hastaların fiziksel sağlığını arttırmaz, motorla ilgili plastisiteyi arttırarak günlük aktivitelerdeki motor öğrenme yeteneğini de arttırır (erken Parkinson hastalarında). Özetle, aerobik egzersiz fonksiyon iyileştirmede çok popüler bir tedavi ve motor, yaşam kalitesi, kognisyon ve duygu durumuna pozitif etkileri vardır.
2) Yürüyüş Eğitimi:
Treadmill (koşu bandı) eğitimi Parkinson hastalarının yürüyüş ve mobilitesini geliştirir. Bir çalışmada “rotating treadmill” in dönmede problemi olan hastalarda etkili olabileceği belirtilmiştir. Treadmill eğitimi nöroplastisiteyi arttırır, dopaminerjik nöronları ve merkezi sinir sistemindeki fibrilleri korur ve bir çok iletim yollarını düzenler. Yani treadmill yürüyüş bozukluğu olan hastalarda özellikle de dönme yetersizliği olanlarda etkili bir tedavidir.
- Vücut Ağırlığı Destekli Treadmill Eğitimi: Postüral instabilite, ortostatik hipotansiyon ve denge problemi olan hastalarda tercih edilir. Anksiyete ve kronik ağrısı olan hastalarda dikkat edilmelidir. Bu yöntem geleneksel treadmill’e göre daha fazla tekrar, daha yüksek bir yoğunluk ve görev odaklı uygulama sağlar.
- Robot Yardımlı Yürüyüş Eğitimi: Başlangıç seviyesi Parkinson hastaları için uygundur. Treadmill tedavisiyle karşılaştırırsak, robotik yardımlı eğitim hızda, adım uzunluğunda daha büyük gelişmeler sağlar.
- Görsel Gerçeklik: Gerçek ve günlük yaşam görevlerinin görsel çevreleri ve görev değişimleri sağlayacak gerçek zamanlı çoklu duyusal etkileşimler sağlar ve motivasyon ve motor öğrenme yeteneğini geliştirir. Yürüyüş bozuklukları ve fonksiyonel bağımsızlıklarını geliştirir.
3) Denge Eğitimi
Genel olarak denge eğitimi, bir kişiyi dengesizleştirme sırasında ve/veya destek alanını küçültürken vücudun ağırlık merkezini kontrol ettiren, kişiyi zorlayan bir egzersizdir. Bilgisayar oyunları sayesinde de denge eğitimi ve motor rehabilitasyon verilebiliyor.
- Qigong: Meditasyon, mental uyum ve nefes paternlerini içeren geleneksel bir çin egzersizidir. Vücudun meridyen sistemini kullanır. Denge bozuklukları, uyku bozuklukları ve yürüyüş bozuklukları için Parkinson hastalarında kullanılabilir.
- Tai Chi: Esneklik, postür, iyilik hali, gevşeme ve mental konsantrasyona faydaları vardır. Denge, kognitif ve uyku bozuklukları için kullanılabilir.
- Yoga: Yoga eğitimi sayesinde psikolojik ve denge bozuklukları geliştirilebilir.
Sonuç Olarak:
Farklı egzersizlerin bir çok komponentte Parkinson hastalarına faydalı olduğu rapor edilmiştir. Aerobik egzersiz en geniş çaplı etkiye sahiptir. Kişiye özgü egzersiz programlarının hem hastanın güvenliğini sağlaması hem de fonksiyon bozukluğuna uygun olması gerekmektedir.
Hazırlayan: Burcu Zehra Sivri
Yorumlar (0)
Bu yazıya henüz yorum yapılmamış.