"PLIE Egzersizinin Demanslı Yaşlılarda Klinik Analizi "

Literatürde giderek artan oranlarda egzersizin, sağlıklı yaşlılarda olduğu kadar kognitif bozukluklara sahip yaşlılarda da önemli faydaları olduğu yerini almaktadır.

937 demanslı bireyin 16 randomize kontrollü çalışmayla yer aldığı bir meta analizde egzersizin temel günlük aktivitelerden yemek yeme,giyinme,banyo,tuvalet ve yataktan sandalyeye transferde gelişmeler kaydettiği bildirilmiştir.

Geleneksel egzersiz modaliteleri dışında demanslı yaşlılarda Yoga,Tai Chi,Feldenkrais ve dans hareket terapisinin fonksiyonel,emosyonel ve kognitif ilerlemeler sağladığı söylenmektedir.

Zihin vücut terapisi,dikkat egzersizleri ve hareketleriyle somatik eğitim çeşitli nedenlerle sıklıkla tavsiye edilmektedir.

İlk olarak bu pratikler günlük yaşam aktivitelerinde fonksiyonel bağımsızlıkla alakalı yeni hareket becerileri öğrenmelerinde demanslı yaşlılara yardımcı olmaktadır.

İkinci olarak bu pratikler önemli olanın içeriden bakmak olduğunu yani; duyguların,hareketlerin ve niyetlerin farkında olunmasını tanımlar.İç maneviyata odaklanan yaklaşım bedeni mekanik enstrüman olarak görmekten kaçınır. Fonksiyonel hareketler;anlama,duygular ve hareketin duyusal deneyiminin kognitif fonksiyon bağıyla olan değerini sunar.

Üçüncü olarak yargılayıcı olmayan öğrenme stiliyle vurgulanan şeyler; deneyimsel duyuların keşfi,nefes alma ve harekettir. Belki de bu,demanslı bireylerin taleplerini karşılamada yaşadıkları anksiyete ve karışıklıkları yatıştırıcı bir güçtür.

Tamamlayıcı yaklaşımlar motor öğrenme konusunda demanslı kişilere faydalıdır ayrıca yeni davranışlar öğrenmeye izin verir. Bu nedenle PLİE adı verilen yenilikçi ve bütünleyici yaklaşım hafif ve orta demanslı bireyler için geliştirildi. Buradaki amaç; niteliksel araştırmayla müdahalenin katılımcıların deneyimlerini nasıl etkilediğini görmektir. Özellikle hareket fonksiyonları,vücutlarıyla ilişkileri,sosyal etkileşimleri ve bellek kullanımları önemli noktalardır.

Müdahalenin Gelişimi

Bu program 2 yıllık süreçte Amerika ve Kanada’dan araştırmacılarla geliştirildi.

Öğreti prensipleri;

• Tekrarlar ve çeşitlilik,
• Fonksiyonel hareketler,
• Katılımcı merkezli oryantasyon,
• Yavaş tempoda ve adım adım öğrenme,
• Vücut farkındalığı,
• Dikkat,
• Nefes,
• Sosyal etkileşim ve
• Pozitif duyguları içermektedir.

45 dakikalık PLİE sınıfı her bireyin saygılı bir şekilde isimleriyle selamlaşması ve ısınmayla başlar.
(5 dakika) Öğreticiler vücut farkındalığı bölümünü anlatırlar.(5 dakika) Katılımcılar dokunmaya;kolları bacakları,elleri,başları,karınları okşanmaya davet edilir aslında katılımcılar vücut duyularına dikkate ikna edilir. Öğreticiler genelde “Ellerinizi hissediyor musunuz?” “Nasıl bir histi” gibi sorular ileterek hisleri fark ettirmeye çalışırlar. Katılımcılara Tai Chi’den türeyen sirküler hareketler yaptırılır ve nefes almaya dikkat çekilir.

Kısa dinlenme periyodunun ardından katılımcılar 30 dakikalık PLİE egzersizlerine yönlendirilir. Buradaki hareketler geleneksel ve tamamlayıcı hareketlerin entegre edilmesiyle;Tai Chi,Feldenkrais ve Yogadan adapte edilerek elde edildi.Her hafta 20 egzersiz seçildi ve tekrarlandı. Üst ve alt ekstremite hareketleri oturmada yapılarak başlanır. Oturmadan ayağa geçilir, ayakta ağırlık aktarmalar yapılır. Yan yan,öne-arkaya adım almalar yapılır. Öğreticiler, sözlü olarak katılımcılardan sık aralarla zihinsel dikkatlerini egzersizler sırasında duyum ve nefeslerine vermelerini ister. Her ders 5 dakikalık vücut farkındalığı tekrarıyla ve “Keyif aldınız mı?” sorusuyla paylaşım daveti yapılarak sonlanır. Hareketlerin başarılı icrası desteklenerek ve karışıklık azaltılarak öğreticiler,katılımcıları daha yavaş hareket etmeye cesaretlendirir ve katılımcılar gözlenerek tempo onlara göre adapte edilir.

PLİE, katılımcıların ilgi ve hedeflerini bütünleştirir ayrıca katılımcıların sosyal etkileşimini önemser. Bunu desteklemek için katılımcılar daire şeklinde oturur. Egzersizlerde eller tutulur, hareketler birlikte yapılır,etkileşime cesaretlendirilir, Her hafta katılımcıların favori müzikleri kullanılır ve egzersiz sırasında deneyimleri tarif ettirilir. Müdahale 4 sefer ev ziyaretlerini de içerir,kişisel ihtiyaçlar ev düzenlemeleriyle adapte edilir.

Programın öğreti prensiplerini çalışmada yer alan tablodan yararlanarak özetleyecek olursak bunlar;

1. Çeşitlilik-Tekrarlar
2. Progresif-Fonksiyonel hareketler
3. Yavaş ve adım adım talimatlar
4. Katılımcı merkezli amaç oryantasyonu
5. Vücut farkındalığı,dikkat ve nefes
6. Sosyal etkileşim
7. Pozitif duygular,yargılayıcı olmayan öğrenme stili.

• Fonksiyonel değişiklikler: Vücut farkındalığı ve hareket hafızası
• Emosyonel değişiklikler: Kişisel anlamlar ve hikâyeler
• Sosyal değişiklikler: Kişiler arası ilişkiler

Sonuçlara bakacak olursak;katılımcılar program boyunca daha kompleks hareketler yapıp fonksiyonel becerilerde artış gösterdiler. Öğretici raporları katılımcıların hareket rangelerinde artış gösterdiklerini belirtmiştir. Örneğin;bacaklara ulaşmak,arkalarına dönmek gibi. Denge ve yürüyüşte gelişmeler ev ziyaretinde gözlendi. Katılımcılar ise tırnaklarını daha kolay kestiklerini belirttiler.

PLİE,konvansiyonel ve tamamlayıcı zihin-vücut egzersizlerinin demanslı hastaların ihtiyaçları doğrultusunda entegre edildiği bir programdır.11 hafif ve orta demanslı bireyle yapılan bu niteliksel çalışma,PLİE egzersizinin katılımcıların fiziksel fonksiyon,emosyonel durum ve sosyal ilişkilerinin değişimiyle bağlantılı olduğunu önermektedir. Katılımcılar arası sonuçlar varyasyon gösterse de bulguların desteklediği gibi PLİE fiziksel performans,kognitif fonksiyon ve yaşam kalitesini geliştirir. Ayrıca bakımverenin yükünü azaltmaktadır.

Gözlemlerimiz PLİE programının, katılımcılarının vücut farkındalığı,hareket hafızası,başkalarıyla anlamlı iletişim,fonksiyonel bağımsızlık ve yaşam kalitesi değişimini desteklediğini açığa çıkardı.Öğreticiler,katılımcıların oturma ve ayakta durmada güvenli olduğunu gözlemledi. Katılımcılar aktiviteler daha yavaş öğretildiğinde daha iyi algıladılar.Adım adım yavaş hızda yapılan hareketler öğrenme yeteneklerine katkıda bulundu.

Sosyal etkileşim,katılımcılarda anksiyeteyi azalttı,empatiyi arttırdı.Katılımcıların şu andaki deneyimlerinden keyif almaları vücut farkındalığına yapılan vurguyla ilişkili olabilir;bu yaklaşım tamamlayıcı egzersizlerin anahtar özelliğidir.Spontan bir şekilde paylaşılan hikâyeler,güçlü emosyonel yanıtlar uyandırmıştır.

Çalışmanın limitasyonlarına bakacak olursak;gözlemlerin öğreticilerin alan notlarına dayalı olmasını söyleyebiliriz.Gelecek çalışmalar,video dökümantasyonla daha geniş sonuçlar almalıdır.Ayrıca demanslı kişiler çok geniş aralıkta davranış biçimleri sergiler,kişisel ve kültürel deneyimler bundan etkilenir. Raporun küçük bir örnekleme dayalı olması bunun gözlemini sınırlandırmıştır.

‘’Sonuç olarak bulgular,PLİE programının fiziksel,emosyonel,sosyal değişiklikleri; davranışsal uyum, gelişen sosyal etkileşim ve fonksiyonel iyi olma halinin artışı yoluyla sağladığını desteklemektedir.

Eveline Wu, Deborah E. Barnes, Sara L. Ackerman, Jennifer Lee, Margaret Chesney & Wolf E. Mehling (2015) Preventing Loss of Independence through Exercise (PLIÉ): qualitative analysis of a clinical trial in older adults with dementia, Aging & Mental Health, 19:4, 353-362