" Propriosepşın duyusal-motor kontrol açısından önemlidir ve ağrı, efüzyon, travma ve yorgunluk gibi durumlara bağlı etkilenebilir. Propriosepşın klinik olarak eklem pozisyon hissi, kinestezi ve kuvvet algısı gibi spesifik testler ve denge testleri ve okulomotor göz-baş koordinasyon testleri gibi testlerle değerlendirilebilir.(fig. 1, fig. 2)

Propriosepşını geliştirmek için kullanılan klinik uygulamalar nelerdir? Öncelikle propriosepşındaki değişiklerin nelere bağlı gelişmiş olabileceğini değerlendirmeliyiz. Muskuloskeletal yaralanmalar sonrasında oluşan ağrı, ödem ve yorgunluk gibi durumlar hesaba katılarak manuel terapi, yumuşak doku teknikleri, bantlama, breysleme gibi uygulamalardan faydalanabiliriz. Egzersiz terapi ise propriosepşının geliştirilmesinde hayati öneme sahiptir. Her aktif egzersiz temelde, afferent impulsların oluşmasını sağlar ve eklem, kas ve tendon mekanoreseptörlerinden merkezi sinir sistemine bilgi aktarılması sebebiyle “propriseptif çalışma” olarak düşünülebilir. Genel olarak egzersiz terapi, fizyolojik ve fiziksel karakteristiği geliştirmek için bir hedefe yönelik, tekrarlı hareketlerden oluşturulan antrenman programıdır. Bu çalışmanın amacı, literatürde yer alan propriosepşını etkileyebilecek belirli egzersiz tiplerini ele almaktır.(fig. 3)

Aktif eklem repozisyonlama egzersizleri Yaralanma mekanizmalarında spesifik eklem hareket açısı aralıkları önemlidir. Örneğin temassız ayak bileği yaralanmaları genelde 9-12o plantar fleksiyonda, diz yaralanmaları 10-60o diz fleksiyonunda, omuz yaralanmaları aşırı eksternal rotasyonda meydana gelmektedir. Bu durumda eklem hareket açıklığındaki pozisyon hassasiyeti ile proprioseptif defisit arasında ilişki kurulabilir. Bu egzersizler belirlenen bir başlangıç açısı ve hedef açısı arasında bu değerlere en yakın pozisyonlarda kısa bir süre bekleyerek yapılan egzersizlerdir. Açık ve kapalı kinetik egzersizler olarak planlanabilir.(fig. 4)

Kuvvet algı çalışmaları Kuvvet ve eforun algılanması, belirli bir kas grubunun belirlenen bir kuvvet altında belirlenen bir zaman periyodunda çalıştırılması ile gerçekleştirilebilir. Örneğin kronioservikal fleksör çalışması bir basınçlı biofeedback ünitesi ile gerçekleştirilebilir.(fig. 5)

Koordinasyon çalışması Koordinasyon, birçok farklı kasın aktivasyonunun kontrolü ile hepberaber tek bir fonksiyonel bir üniteymiş gibi hareket ettirilmesini sağlayan bir süreçtir. Bu süreçte, farklı vücut parçaları spesifik hareket paternlerine entegre olur. Boyun hareketi sırasında spesifik göz-baş-boyun koordinasyonu, Eleptik çalışma cihazında ayak-bacak-uyluk koordinasyonu, Kranioservikal fleksör çalışmaları gibi çeşitli koordinasyon egzersizleri, omurga ve ekstremitelerdeki propriosepşını geliştirir.

Kas performans çalışmaları “Kas performansı” veya “kas kuvveti” harekete, yüklenmeye veya yoğunluğa bakılmaksızın kasın güç oluşturabilme yeteneğidir. Boyun ağrılı hastalarda kontrollü baş kaldırma egzersizleri, Vücut ağırlığı veya serbest ağırlık ile skapular ve glenohumeral anizometrik kuvvetlendirme egzersizleri, Ayak bileği instabilitesi olan atletlerde genel ayakbileği elastik dirençli kuvvetlendirme egzersizleri propriosepşını arttırmaktadır.(fig. 6)

Denge - hareketli zemin çalışmaları Denge vücudun, vücut üzerine etki eden dış kuvvetlere karşı vücudun kütle merkezini uygun iç kuvvetlerle vücut temeli içersinde destekleklemesidir. Bu süreç feedback-feedforward mekanizmalarının sonucu olarak eklemlerde oluşan düzeltici hareketlerle vücut segmentlerinin vücut temeli üzerinde pozisyonlanması ve oryantasyonuyla gerçekleşir. Yumuşak zeminler, denge tahtası, swissball gibi hareketli zeminler oluşturacak ekipmanlarla düzenlenen egzersizler, eklem pozisyon hissi ve kinesteziyi arttırabilir. (fig. 7)

Plyometrik çalışmalar Çoğu fonksiyonel aktivite ekzantrik-izometrik-konsantrik kas kasılmalarını içeren hareketlerden oluşmaktadır. Plyometrik egzersizler de kasların bu kasılmaları ile oluşan gerilim-kısalım döngüsü prensibine dayanarak oluşturulmaktadır. Diz üstü 90-90o elastik dirençli omuz eksternal-internal rotasyonu, çift ayak bariyerden zıplama, tek ayak vertikal zıplama, zıplayarak yön değiştirme gibi egzersizlerle propriosepşın arttırılabilir.(fig. 8, fig. 9)

Vibrasyon çalışmaları Vibrasyon, hızlı osilatorik hareketler ile kas iğciği üzerinde güçlü bir uyarı meydana getiren mekanik bir olaydır. Genellikle 5-50 Hz aralığında vibrasyon yoğunluğu oluşturan vibrasyon platformları üzerinde push-up, squat, lunge gibi egzersizler planlanabilir. (fig. 10) Vibrasyon platformu üzerinde tek seans uygulanan lumbar hiperlordoz izometrik egzersizleri gibi postür egzersizleri, izometrik dumbell dirsek fleksiyonu egzersizleri gibi egzersizler aktif eklem pozisyon hissini arttırmıştır. Ön çapraz bağ rekonstrüksiyonu sonrasında vibrasyon platformu üzerinde uygulanan spuat, tek ayak denge ve lunge gibi egzersizler de aktif eklem pozisyon hissini arttırmaktadır.

Propriosepşının klinik değerlendirmesinde gonyometreler, eğim ölçerler, lazer işaretleyiciler, basınç sensörleri gibi ekipmanların yanı sıra, denge testleri de kullanılabilir, fakat propriosepşında önemli olan servikal omurga için, baş göz ve boyun hareketlerinin de değerlendirilmesi gerekmektedir. Aktif rehabilitasyon seanslarında hastaya spesifik egzersizler hazırlayarak, aynı seansta manuel terapi, bantlama, breysleme gibi pasif yaklaşımları da ekleyerek fonksiyonel harekete geçiş kolaylaştırılabilir.

‘’Sonuç olarak, araştırmalara dayalı farklı egzesiz tipleriyle semptomatik bireylerin yanı sıra, asemptomatik bireylerde de propriosepşın arttırılarak kas iskelet sistemi problemlerinin önlenmesi sağlanabilir.

Hazırlayan: Fizyodemi 

Proprioception in musculoskeletal rehabilitation part 2: Clinical assessment and intervention 2015