Toplam vücut yüzey alanının ≥ %30’u yanmış yetişkin ve çocuk bireylerin erken güç ve kardiyovasküler rehabilitasyon standartlarını belirlemektir.

Yanmanın şiddeti, yoğun bakımda kalınan sürede uzun süreli yatak istirahatleri ve yanığa cevaben oluşan katabolik/hipermetabolik cevaptan dolayı, kondisyonda azalmaya sebep olur. 

İnatçı kas kaybı, yağsız vücut kütlesinde azalmaya, protein yıkımı ve yaralanma sonrası 3 yıla kadar sürebilecek metabolik disfonksiyona sebep olur. Tedavinin ilerleyen aşamalarında özellikle de taburcu olduktan sonra egzersiz tedavisinin ciddi önemi olduğuna dair güçlü kanıtlar bulunmaktadır. Taburculuk sonrası verilen egzersiz rehabilitasyon programı yağsız vücut kütlesini, egzersiz kapasitesini, kardiyovasküler fonksiyonu, hareket açıklığını, enduransı ve gücü korur veya arttırır. 

Ulusal kılavuzlar, 7 yaş ve üstü yanık hastalarına güç ve kardiyovasküler endurans egzerizleri önermiştir ve eğer fitness seviyeleri normalin altındaysa, denetim altında yapacakları güç ve/veya aerobik egzersiz programı önermiştir. Yoğun bakım hastalarındaki erken rehabilitasyon programlarının faydaları kanıtlanmıştır ancak yanık hastalarında erken egzersiz programı ile ilgili çalışmalar bulunmamaktadır. 

Egzersiz terapisine yanığın negatif hasarları ile savaşmak için ihtiyacımız vardır. 

Örneğin, birkaç anabolik ilacın egzersiz programı ile birlikte işe yaradığı gösterilmiştir. Buna ek olarak, taburculukta verilen egzersiz programının yağsız vücut kütlesi, egzersiz kapasitesi, kardiyovasküler fonksiyon, hareket açıklığı, endurans ve gücü koruma ya da arttırmada iyileştirici etkisi olduğu görülmüştür. Ancak, şu an yoğun bakımda yatan yanık hastalarının rehabilitasyonu için ulusal standardize bir kılavuz bulunmamaktadır.

Metodoloji:

6 adet yanık merkezinde araştırma yapıldı. Anket; egzersizlerin frekansı, şiddeti, süresi ve tipi dahil olmak üzere uygulanan egzersiz rutini ve hastane demografikleri ile ilgili 23 sorudan oluşmaktadır. 

Sonuçlar:

Egzersiz Tipi ve Yoğunluğu: 6 merkez de yoğun bakımda yatan yanık hastalarına hem dirençli hem de aerobik egzersiz yaptırdı. Bu merkezlerin 5’i ayrıca izometrik ve izotonik egzersizler de verdi. Tüm merkezlerde egzersiz yoğunluğu mümkün olduğunda arttırıldı ancak egzersiz şiddeti ve progresyonu hakkında merkezler arasında uyumsuzluk vardı. 

Merkezlerin %50 si hastaların toleransına göre belirlerken %17’si vital bulgulara göre belirlediler. Diğer iki merkez yoğunluğu neye göre belirlediğini ya da arttırdığını açıklamadı. 

Egzersizin Frekansı ve Süresi: İzotonik, izometrik ve aerobik egzersiz frekansları merkezlerin verdiği rapora göre çok benzerdi. Dirençli egzersiz konusunda ise tam bir anlaşma yoktu. Merkezlerin yarısı her gün dirençli egzersiz yaptırırken diğer yarısı haftada yalnızca 3 gün dirençli egzersiz yaptırdı. Egzersiz süreleri ise her merkezde farklılık göstermekteydi.

Mobilizasyon: Bacakların ya da tüm vücudun hareket ettirilmesi olarak tanımlanan mobilizasyon, tüm merkezler tarafından kayıt olunduğu günden itibaren yapılmaya başlandı. Hastalar günde en az 2 kez mobilize edildi ve haftanın 7 günü mobilize edildiler. Merkezlerin yarısı üst ekstremite greftleme operasyonundan 1 gün sonra ambulasyona başladıklarını, %17’si operasyondan 3 gün sonra, %33’ü ise operasyondan 5 gün sonra ambulasyona başladıklarını rapor etmiştir. Alt ekstremite greftlemesinde ise merkezlerin %67’si operasyondan 3 gün sonra, % 23’ü ise operasyondan 5 gün sonra ambulasyona başladıklarını rapor etmişlerdir.

Yanık sonrası uzun süreli yatak istirahati ve protein yıkımı kaynaklı hastalarda oluşan yorgunluk, güçsüzlük ve kas yıkımı ile mücadele etmek için yanık sonrası rehabilitasyon çok önemlidir. Rehabilitasyon hastanın işe veya okula dönmeden önce ciddi miktarda vaktini alır. Taburculuk sonrası verilen egzersiz programının yağsız vücut kitlesi, kardiyovasküler fonksiyon ve gücü iyileştirdiği bilinmekte ancak yoğun bakımda yapılan egzersizlerin de aynı parametreleri iyileştirdiği bilinmemekteydi. Bu araştırmanın sonucuna bakacak olursak yoğun bakımda kalan yanık hastalarına uygulanan rehabilitasyon programları çok çeşitlidir ve belli standardize bir protokol yoktur. Farklı protokoller olsa da güç ve kondisyon egzersizleri mutlaka yoğun bakımda yatan yanık hastaları için uygulanan rehabilitasyon programında olmalıdır. Erken dönem yanık hastalarının rehabilitasyon programının standardize edilmesi için gelecekte daha detaylı çalışmalara ihtiyaç vardır.

Klinik Çıkarım: Yanık hastalarının rehabilitasyonu için egzersiz tipi ve frekansı hakkında anlaşmalar olsa da egzersizin şiddeti ve süresi dahil egzersizlerin nasıl uygulanacağı hakkında fazla bir fikir birliği bulunmamaktadır. Güç ve kardiyovasküler egzersizler, yoğun bakımda yatan yanık hastaları için faydalıdır ancak henüz standardize bir protokol bulunmamaktadır.

Hazırlayan: Burcu Zehra Sivri

Referans: Cambiaso-Daniel, J., Parry, I., Rivas, E., Kemp-Offenberg, J., Sen, S., Rizzo, J. A., ... & Suman, O. E. (2018). Strength and cardiorespiratory exercise rehabilitation for severely burned patients during intensive care units: a survey of practice. Journal of Burn Care & Research, 39(6), 897-901.