Giriş: Egzersizde toparlanma, bir egzersizin bitişi ile sonrasındaki dinlenme veya toparlanma durumuna geri dönüş arasındaki süreyi ifade eder . Aynı zamanda egzersiz durumunun veya dinlenme durumunun fizyolojisinden farklı olan, egzersizden sonra meydana gelen spesifik fizyolojik süreçlere veya durumlara da atıfta bulunur. 

Egzersiz sonrası iyileşme sürecinde kardiyovasküler sistemi incelemenin önemi nedir? 

Egzersizi takiben kardiyovasküler sistemin iyileşmesi, sadece egzersiz öncesine dönüşün değil; birçok fizyolojik değişikliğin meydana geldiği dinamik bir dönemdir. Egzersiz, rutin fiziksel aktivite ile ilişkili yararlı kardiyovasküler adaptasyonları yönlendiren kritik bir stres olmakla birlikte, bu adaptasyonların gerçekleştiği süreç iyileşme dönemidir. Toparlanmada gözlenen bu değişikliklerden bazıları egzersiz eğitimine uzun süreli uyum için gerekli olabilir, ancak bazıları toparlanma sırasında kardiyovasküler instabiliteye yol açabilir. Bu nedenle, egzersiz uyaranı kadar iyileşme süresinin de eşit derecede önemli olduğu söylenebilir.

Makalelere göre: 

Direnç egzersizi, 20 dakikayı aşan egzersiz sonrası toparlanma süresiyle en çok dikkat edilmesi gereken süreçleri işaret eder.

Arteriyel kan basıncı nasıl değişir?

Arteriyel kan basıncı, egzersizi takiben üzerinde en çok çalışılan hemodinamik değişkenlerden biridir ve egzersiz sonrası kardiyovasküler iyileşme ile ilgili literatürün çoğu, egzersiz sonrası hipotansiyona odaklanmıştır. Arter basıncı tartışmasız en yüksek düzeyde etkilenen kardiyovasküler değişkendir, ancak orta süreli ve yoğunluktaki tüm vücut aerobik egzersizini takiben arter basıncında sürekli bir azalma vardır. Bu hemodinamik değişiklik, egzersiz sonrası hipotansiyon olarak adlandırılır.

Aerobik egzersiz sonrası kardiyovasküler fonksiyon nasıldır?

Aerobik egzersizin dozajı ve süresi büyük önem taşır. Genel olarak, orta süreli ve yoğunluktaki tüm vücut dinamik egzersizini takiben, vasküler iletkenlikteki artışın veya vasküler dirençteki azalmanın büyüklüğü, kalp debisindeki yükselmelerden daha büyüktür. Bu da vazodilatasyonun basınç düşüşlerinin itici gücü olduğu anlamına gelir. Bununla birlikte, kas pompasının kaybı venöz dönüşü, santral venöz basıncı ve kardiyak ön yükü azaltarak ciddi hipotansiyon ve senkop ile sonuçlanabilir.

Egzersiz sonrası hipotansiyonun altında yatan kalıcı vazodilatasyon birkaç saat sürer ve bu, sürekli egzersiz sonrası vazodilatasyon olarak bilinir. Daha önce aktif olan iskelet kasının vasküler yataklarında, aktif olmayan iskelet kasından daha az katkı ile oluşur. Özellikle, kutanöz ve serebral vasküler yataklardaki vasküler iletkenlik, egzersiz öncesine göre değişmeden kalır. 

Direnç egzersizi sonrası kardiyovasküler fonksiyon nasıldır?

Direnç egzersizi, kalp hızında ilerleyici bir artışla birlikte arteriyel kan basıncında büyük ve hızlı dalgalanmaların eşlik ettiği aralıklı, çoğunlukla dinamik egzersiz ile karakterize edilir. Buna karşılık, aerobik egzersiz sırasında arter basıncındaki değişiklikler hafif ila orta derecede ve nispeten stabil olma eğilimindedir.

Semptomatik hipotansiyon ve senkopa karşı neler yapılabilir?

Egzersizi takiben kardiyovasküler hassasiyet genellikle egzersiz sonrası senkop olarak ortaya çıkar; baş dönmesi, bulanık görme vb. senkop öncesi belirtilerdir. Genel olarak, egzersiz sonrası senkop nörojenik aracılık eder ve kas pompası kaybı, dik duruş ve dik duruş ile daha da kötüleşebilen sürekli periferik vazodilatasyon ve azalmış kardiyak ön yük gibi egzersiz sonrası hipotansiyon için yukarıda tartışılan süreçlerin abartılı bir ifadesi ile ilgilidir.

Egzersiz sonrası senkopu önleyebilecek çeşitli stratejiler mevcuttur ve bunlardan bir tanesi aktif toparlanmadır. Aktif toparlanma, tartışmasız en kolay uygulanan ve egzersiz sonrası senkopu önleyebilecek en etkili toparlanma stratejisidir. Aktif iyileşme, iskelet kasının ritmik kasılmaları (yani kas pompası) yoluyla kardiyak ön yükü artırarak venöz dönüşü artırarak egzersiz sonrası senkopu önler. Bu, yoğun bir egzersizden sonra soğuma yapmak için en iyi gerekçe olabilir. Ayrıca çeşitli spor veya atletik etkinliklerden sonra aktif toparlanma için kolayca uygulanabilen, çömelme ve kasları germe gibi birkaç etkili fiziksel önlem de bulunmaktadır.  Kompresyon giysileri veya pnömatik sistemler tarafından uygulanan bacak kompresyonu potansiyel olarak yardımcı olabilir.

Ek olarak, özellikle sıcak ve nemli koşullarda sıvı replasmanı, egzersiz sonrası senkopa karşı hassasiyeti azaltmak için temel bir adım olarak kabul edilebilir. Bir vaka raporunda, egzersizden 15 dakika önce 1 litre su tüketilmesinin egzersiz sonrası senkopu önlemede etkili olduğu gösterilmiştir, ancak bu hacimdeki sıvı alımının sporcular tarafından iyi tolere edilemediği notu edilmiştir.

Egzersiz sonrası senkop olasılığını azaltmak için solunum pompasını artırma potansiyeli vardır. İnspiratuar dirençli solunum, başlangıçta bir resüsitasyon yöntemi olarak geliştirilmiştir; intratorasik negatif basıncı artırarak venöz dönüşü ve kardiyak ön yükü arttırır.  Bu aşamada belirtmek gerekir ki inspiratuar dirençli solunum umut verici olsa da henüz sahadaki etkileri netleştirilmemiştir.

Egzersiz iyileşmesini artırma stratejisi olarak geniş çapta vücut soğutması (soğuk suya daldırma), özellikle sıcak ve nemli koşullarda egzersiz sonrası senkop için önleyici bir strateji olarak da kullanılabilir. Bu yöntem, lokal soğuk kaynaklı vazokonstriksiyonun ortostatik toleransın iyileşmesine aracılık ettiğini düşündürebilir. Güncel olarak egzersiz sonrası soğuk suya daldırmanın faydalı mı yoksa antrenman adaptasyonlarına ters etki yapıp yapmadığı konusunda mevcut tartışmalar süregelmektedir.

Klinik Önem ve Sonuç

Egzersiz sonrası kardiyovasküler sistem, hem dinlenmede hem de egzersizde olduğundan farklı bir fizyolojik durumda bulunur. Bu durum egzersiz sonrası hipotansiyonun, sürekli egzersiz sonrası vazodilatasyonun ve tanımlanmamış sonuçları bulunan bir histamin sinyal yolu aktivasyonunun dahil olduğu özgün bir fizyolojik tablodur. Aerobik ve direnç egzersizi sonrası toparlanma sırasında meydana gelen hemodinamik ayarlamalar, yüksek düzeyde koordineli ve kontrollü mekanizmalar tarafından yönlendirilir.  

Hazırlayan: Fzt. Sefer Ali İNANICI

Romero SA, Minson CT, Halliwill JR. The cardiovascular system after exercise. J Appl Physiol (1985). 2017 Apr 1;122(4):925-932. doi: 10.1152/japplphysiol.00802.2016. Epub 2017 Feb 2. PMID: 28153943; PMCID: PMC5407206.

Daha fazla oku: Solunum Kas Eğitiminin Egzersiz Performansına Etkisi