Motor öğrenme nedir?
Motor öğrenme, bir bireyin motor beceriler edinme ve performansında nispeten kalıcı bir değişiklikle uygulama veya deneyimin bir işlevi olarak kazanma süreci olarak tanımlanır. Motor öğrenmeyi yaş, ırk, kültür veya genetik yatkınlık gibi birçok faktörden etkilenmektedir. Talimatlar ve tamamlayıcı geri bildirim, motor öğrenme süreçlerini desteklemek için önemli etkileyici faktörlerdir.
Motor becerilerin öğrenilmesi gereken hemen hemen her eğitim durumunda, kişiye doğru hareket modeli veya tekniği hakkında talimatlar verilir. Öğretim dili, motor öğrenme çıktılarının yanı sıra hareket performansı üzerinde de etkili bir role sahiptir.
Uzmanlaşmak ve bir motor öğrenme adaptasyonunu teşvik etmek için, bir beceri tekrar tekrar prova edilmelidir. Ancak, uygulamanın ilerlemesi gereken yolu yapılandırırken dikkate alınması gereken, miktar, tür ve program dahil olmak üzere birçok değişken vardır. En iyi uygulama tasarımı sadece anlık performans etkilerini teşvik etmemeli, aynı zamanda becerilerin kalıcılığını ve transferini teşvik ederek uzun vadeli öğrenmeyi sağlamalıdır. Hasta için anlamlı olan göreve özel veya göreve yönelik uygulama kullanılmalıdır. Ayrıca, uygulanan görevin hasta için zorlayıcı ve motive edici olmasını sağlamak önemlidir.
Rehabilitasyonda Motor Öğrenme İlkeleri
1-Eksternal odak
Motor becerilerin (yeniden) öğrenileceği hemen hemen her rehabilitasyon durumunda, hastalar kabul edilen doğru hareket tekniği hakkında talimat alırlar. Bu talimatlar tipik olarak, çeşitli uzuv hareketlerinin sırası, biçimi ve zamanlaması dahil olmak üzere hastanın vücut hareketlerinin koordinasyonunu ifade eder. Hastanın dikkatini kendi hareketlerine yönlendiren talimatlar, internal bir dikkat odağı oluşturur. Talimatların ifadelerindeki basit bir değişikliğin performans ve öğrenme üzerinde önemli bir etkisi olabilir. Hastanın dikkatini hareketlerin çevre üzerindeki etkilerine yönlendirmek (eksternal odak )daha etkili ve verimli hareketlerle sonuçlanır.
Eksternal dikkat odağı, hareket otomatikliğini kolaylaştırarak öğrenme sürecini hızlandırır veya öğrenmenin ilk aşamalarını kısaltır. Hareket etkisine odaklanmak, bilinçsiz veya otomatik süreçlerin kullanımını teşvik ederken, kişinin kendi hareketlerine internal bir odaklanma, motor sistemini kısıtlayan ve otomatik kontrol süreçlerini bozan daha bilinçli bir kontrol türü ile sonuçlanır. Birlikte ele alındığında, internal odak talimatları yerine eksternal odak talimatlarını kullanmanın yararlı etkilerini gösteren çok sayıda kanıt vardır.
Talimatların iç ve dış odaklanma ile karşılaştırılması
2-Örtük Öğrenme
Örtük öğrenme yöntemlerinin amacı, öğrenme sırasında hareketin yürütülmesi hakkında bildirimsel (açık) bilgi miktarını en aza indirmektir. Bu amaçla, örtük öğrenme, motor becerilerin edinimi sırasında açık talimatlardan ziyade analojiler sağlayarak indüklenebilir. Eylemin analoji veya metaforik açıklaması, hastanın bir hareketi "hissetmesine" yardımcı olmak için görsel bir imge ile bağlantı kurar.
Örtük öğrenme, işleyen belleğe olan güveni azaltır ve otomatik bir süreci daha çok teşvik eder. Bu nedenle daha karmaşık görevlerde daha etkili olabilir. Rekabetçi sporlar psikolojik olarak zorlayıcı olabilir ve sporcular baskı altında olduklarında ve artan görev karmaşıklığıyla uğraşmak zorunda kaldıklarında karar verme doğruluğu bozulur. Baskının olumsuz etkileri çeşitli şekillerde gözlemlenebilir. Bir sporcunun dikkatini hali hazırda otomatik olması gereken ve bilinçli kontrole ihtiyaç duymayan becerilere ve hareketlere yönlendirmeye başladığında, öğrenmeyle bağlantılı olarak özellikle ilgi çekici olan 'yeniden yatırım'dır. Bu yeniden yatırım, sporcunun görece basit olan ve binlerce kez hatasız yapılan teknik işlemlerde ani hatalar yapmasına neden olabilir. Açık öğrenme, yeniden yatırımı teşvik edebilir çünkü sporcu, genellikle sözlü rehberlik biçiminde, hareketin yürütülmesi hakkında ayrıntılı, adım adım talimatla belleğe geri döner. Stres altında, bir sporcu istemeyerek de olsa bu kılavuza uymaya başlayabilir ve sorunsuz ve akıcı yürütmeyi, uzman performansı için zararlı olabilecek ayrı bloklara bölebilir. Ek olarak, teknik ayrıntılara bu kadar aşırı dikkat, atletik performansın diğer yönlerinden çalışan bellek kaynaklarını çekebilir.
Egzersizlerde kullanılan açık ve örtük öğrenme talimatlarının karşılaştırılması
3-Diferansiyel Öğrenme
Diferansiyel öğrenme, dinamik sistemler teorisine dayanır. Hareket becerilerinin pratiğinde diferansiyel öğrenmeyi kullanırken, hareket kalıpları uygulama sırasında kasıtlı olarak çeşitlendirilir. Bu teorik ilke, sporculara çeşitli hareket kalıpları yaptırarak kendi kendine organize bir öğrenme sürecinin başlatıldığını ileri sürer.
Sporcular, farklı hareket kalıpları, belirlenen hedefler ile deney yapma süreci boyunca ve bir görevi yerine getirmenin alternatif yollarını öğrenerek (yalnızca sözde'doğru' hareket formunu uygulamak yerine),kendi vücutlarının çevresel bağlamı ve kısıtlamaları göz önüne alındığında kendileri için en iyi şekilde çalışan kişiselleştirilmiş bir motor çözümünü öğrenirler. Örneğin, geniş bir sıçrama çalışması sırasında, atlet birden çok varyasyon gerçekleştirir. Aynı varyasyonlar iki defadan fazla tekrarlanmaz. Diferansiyel öğrenmeyi sağlamanın bir başka yöntemi de, örneğin, çevresel değişikliklere katılmaktır. Bu, klinik ortamda öğrenilen motor modellerin çeşitli koşullarda ve bağlamlarda aktarılmasını sağlayabilir. Kavram şudur ki, pratik bir sınıf içinde becerilerin olabildiğince çok farklı kombinasyonuna (örneğin, atlama, fırlatma, koşma) maruz kalmalıdır. Sporcu, farklı koşullarda belirli bir sonuca ulaşmak için belirli bir hareket stratejisini nasıl değiştireceğini öğrenmelidir.
Çift bacaklı atlama görevini uygulamak için diferansiyel öğrenmenin nasıl uygulanabileceğine dair örnekler
4-Öz Kontrollü Öğrenme ve Bağlamsal Müdahale
Öz Kontrollü Öğrenme
Çoğu rehabilitasyon durumunda, klinisyenler eğitim seansının ayrıntılarını belirler. Örneğin, görevlerin hangi sırayla uygulanacağına, uygulama süresine ve talimatlara karar verirler. Bu nedenle, klinisyenler genellikle uygulamanın çoğu yönünü kontrol ederken, hastalar nispeten pasif bir rol üstlenir. Kendi kendine öğrenme (örneğin, hastalara [bazılarına] geri bildirim isteme veya bir egzersiz seçme seçeneği verme) motor öğrenmede güçlü bir araçtır.
Sporcuların olumlu geribildirim alma tercihleri vardır, bu da iyi denemeleri pekiştirerek motor öğrenme üzerindeki motivasyonel etkileri destekler. İyi denemeler üzerine geribildirim yoluyla yeterliliği deneyimlemek, içsel motivasyon, ilgi ve zevk gibi motivasyonel etkiler yoluyla motor öğrenmeyi olumlu bir şekilde etkiler.
Bağlamsal müdahale
Rehabilitasyon sırasında motor becerilerin kazanılmasında pratik önemli bir role sahiptir. Bu nedenle, uygulamanın planlanma şekli motor becerilerin kazanılmasını etkiler. Değişkenliği ve alıştırma sırasını tanımlamak için üç kategori kullanılır: sabit, seri ve rastgele. Geleneksel olarak, uygulama sabit bir şekilde planlanır. Sabit alıştırmada, sporcu tek bir beceriyi defalarca gerçekleştirir. Eğitimde farklılık en aza indirilir veya hiç yoktur. Seri uygulamada, önceden düzenlenmiş belirli bir dizi görev tekrarlanır ve uygulanır. Rastgele uygulama, rastgele bir sırayla birden fazla beceriyi uygulamayı içerir. Rastgele uygulama, bir tedavi seansı boyunca görevin varyasyonlarını veya tamamen farklı görevleri gerçekleştirmeyi içerir. Beceri aktarımının gerçekleşmesi için, literatürün gözden geçirilmesi değişken uygulamanın daha etkili olabileceğini öne sürmüştür.
Motor öğrenmede bağlamsal müdahale, bir görevi diğer görevler bağlamında uygulamaktan kaynaklanan performans ve öğrenmedeki müdahale olarak tanımlanır. Bağlamsal müdahalenin miktarı, sabit uygulamada düşük ve değişken uygulamada yüksektir. Klinik uygulama için, bir hastanın beceri düzeyi, sağlanan bağlamsal müdahale miktarı açısından dikkate alınması gerekebilecek bir faktördür. Seri uygulama sırasında, bir kişi tekrar tekrar birden fazla deneme uygularken, bellekte düşük girişim veya bozulma olur. Bununla birlikte, rastgele uygulamada yüksek müdahale vardır çünkü denemeler diğer görevler tarafından kesintiye uğratılır. Çalışma sonuçları, daha yüksek bağlamsal müdahalenin (rastgele uygulama) zayıf performansa yol açarken, seri uygulamaya kıyasla sıklıkla daha iyi öğrenmeye yol açtığını göstermiştir. Genel olarak, düşük seviyeli sporcular düşük bağlamsal müdahaleden daha fazla yararlanırken, seçkin sporcular yüksek seviyelerde bağlamsal müdahalelerde başarılı olurlar.
Hazırlayan: Fzt. Abdulsamet Celayır
Yorumlar (0)
Bu yazıya henüz yorum yapılmamış.