Medial longitudinal ark (MLA) yüksekliğinin azaldığı Pes planus dizilimi, plantar fasiit ve medial tibial stres sendromu gibi birkaç alt ekstremite aşırı kullanım yaralanmasında önemli bir etiyolojik faktör olarak tanımlanmıştır. Plantar fasya ve yay ligamenti gibi çeşitli bağlar, MLA yüksekliğindeki azalmayı önlemede ana bileşenler olsa da, MLA aynı zamanda kaslar tarafından da desteklenmektedir. Posterior tibialis gibi dışsal ayak kasları güçlü MLA destekçileridir. 

Bununla birlikte, pes planuslu bireylerde, normal arklı bireylere kıyasla plantar intrinsik ayak kasları atrofiye uğramışlardır. Ayrıca, abdüktör hallucis ve fleksör hallucis brevis gibi plantar intrinsik ayak kaslarının daha küçük kesit alanları daha şiddetli pes planus dizilimi ile ilişkili bulunmuştur. Bu nedenle, plantar intrinsik ayak kaslarının hipofonksiyonu, pes planus dizilimi ve buna bağlı yaralanmaların bir nedeni olabilmektedir.

Bu bulgulara dayanarak, pes planus hizalanmasına bağlı daha düşük ekstremite yaralanmalarını önlemek ve / veya tedavi etmek için rehabilitasyon ve spor hekimliğinde PIFM (plantar intrinsik ayak kasları) güçlendirme egzersizleri önerilmiştir.Kısa ayak egzersizi, PIFM leri güçlendirmek için en iyi bilinen egzersizlerden biridir. 

Bilimsel çalışmalar ne diyor?

Yapılan bir çalışmada, kısa ayak egzersizi sırasında hallucislerin elektromiyografik aktivitesinin, geleneksel parmak kıvırma egzersizine kıyasla anlamlı derecede daha yüksek olduğunu bildirdiğinden, kısa ayak egzersizi yararlı bir PIFM güçlendirme egzersizi olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte, kısa ayak egzersizinin etkilerini destekleyen sınırlı sayıda kanıt vardır ve önceki çalışmalar çelişkili sonuçlar bildirmişlerdir. Bu çalışmanın amacı, pes planuslu bireylerde kısa ayak egzersizinin yürüyüş sırasında statik ayak hizalaması ve ayak kinematiği üzerine etkilerini belirlemektir.

Katılımcılar, rastgele kısa ayak egzersiz grubuna ve kontrol grubuna atanan pes planuslu 20 kişiden oluşmaktaydı. Egzersiz grubu 20 dakikalık bir başlangıç eğitim seansına katılarak sözlü talimat ve kısa ayak egzersizini yapmak için doğru tekniğin bir gösterimini almışlardır. Katılımcılardan ayaklarını ön-arka yönde kısaltmaları ve aktif olarak birinci metatarsın başını ayak fleksiyonu olmadan topuğa doğru getirmeye çalışmaları istenmiştir. Kısa ayak egzersizi sırasında ön ayak ve topuk yerde tutulmuştur. 10 tekrarlık üç set gerçekleştirilerek, her tekrar 5 saniye boyunca tutulmuştur. Setler arasında 45 saniyelik dinlenme süresi belirlenmiştir. İlk eğitim seansının ardından katılımcılara, 8 hafta boyunca haftada üç kez kısa ayak egzersizi yaptırılmıştır.

Araştırmacı ayrıca katılımcıların günlük egzersiz kayıt çizelgesini izlemiş ve kontrol etmiştir. Katılımcı, ertesi gün önemli kas ağrısı olmaksızın 5 dakikalık egzersiz seansının tamamı boyunca egzersizi doğru bir şekilde yapabildiğinde araştırmacı tarafından egzersiz zorluğu giderek arttırılmıştır. Kısa ayak egzersizi, katılımcı navikula tüberositesini yükselttiğinde ve bu pozisyonu ayak fleksiyonu olmadan ve / veya ayağı yerden kaldırmadan 5 saniye koruduğunda doğru şekilde gerçekleştirilmiş olarak kabul edilmiştir. Çalışmada, kısa ayak egzersizi oturma pozisyonunda başlamış ve çift, sonra tek bacak ayakta durmaya ilerlemiştir. Bu çalışmadaki tüm kısa ayak egzersizi EMG biofeedback kullanılarak gerçekleştirilmiştir ve kısa ayak egzersizi sırasında kas aktivitesi katılımcıya beş ışıklı bir gösterge ile iletilmiştir.

Her iki grupta da 8 haftalık müdahaleden önce ve sonra, dinamik naviküler düşüş (topuk vuruşundaki naviküler yükseklik ile minimum değer arasındaki fark) dahil olmak üzere yürüyüş sırasında ayak kinematiği ve naviküler yüksekliğin minimum değerine ulaştığı zaman, hareket analizi kullanılarak üç boyutlu değerlendirilmiştir. Ayak postür indeksi (FPI-6) ve naviküler düşme testi ile statik ayak hizalaması, ultrason kullanarak iç ve dış ayak kaslarının kalınlığı ölçülmüştür.

Peki neler bulunmuş?

8 haftalık kısa ayak egzersiz programının, naviküler yüksekliğin minimum değerine ulaşma süresi kısalmıştır. Bu, kısa ayak egzersizi yapılarak çıkrık mekanizmasının güçlendirildiğini göstermektedir. 

Pes planuslu bireyler, ayak parmağının pasif dorsifleksiyonu ile ilişkili gecikmiş veya hiç oluşmamış MLA yüksekliği olarak tanımlanan bozulmuş bir çıkrık mekanizmasına sahiplerdir. Çıkrık mekanizması esas olarak plantar bağ dokusu tarafından oluşturulsa da, plantar bağ dokuya bağlı bir kaç PIFM bu dokudaki gerilimi arttırarak bu mekanizmaya katkıda bulunmaktadır. Egzersiz grubunda, artan PIFM dayanıklılığının çıkrık mekanizmasını iyileştirmesi mümkün olmuştur.

Yürüyüş sırasında birçok kuvvet ayağı zorlamakta ve MLA yı bozabilmektedir. İtici fazın ortasından itibaren, çıkrık mekanizması ayağın sert bir kaldıraç kolu haline gelmesine neden olmakta ve MLA yı bu streslerden korumaktadır. Bu nedenle çıkrık mekanizması ayak yaralanmalarını önlemek için önemlidir. 

Kalkaneal inversiyon / eversiyona göre ayak postür indeksi (FPI-6) skorları önceki bir çalışmaya benzer şekilde kısa ayak egzersizi müdahalesi sonrası önemli ölçüde iyileşmiştir. Bu nedenle kısa ayak egzersizinin, pes planuslu bireylerde statik ayak hizalamasını etkili bir şekilde düzeltebileceği düşünülmektedir. Bununla birlikte, naviküler düşme testi ve FPI-6 gibi statik ayak hizalamasının klinik göstergeleri yanlı olma eğilimindedir. 

Bu çalışmada, egzersiz müdahalesini takiben PIFM kalınlığında bir artış olduğu doğrulanamamıştır. Pes planusu olan katılımcılarda yapılan önceki bir randomize kontrollü tek kör çalışmada, 8 haftalık kısa ayak egzersiz programından sonra, kas kalınlığının değil, abdüktör hallucisinin enine kesit alanının önemli ölçüde arttığı bildirilmiştir. Mevcut çalışmada, uygulanan ultrason prob basıncını sabit tutarak ölçümün tekrarlanabilirliği iyileştirilmeye çalışılsa da, bu yöntemi kullanarak kas kalınlığını ölçmek, daha küçük PIFM hacimlerindeki küçük değişiklikleri tespit etmek için yetersiz kalabilmektedir.

Klinik Çıkarım: Bu çalışmada, kısa ayak egzersizinin yürüyüş sırasında ayak kinematiğinin zamansal parametrelerini etkili bir şekilde değiştirdiği görülmüştür. Navikula yüksekliğinin minimum değerine ulaşma süresini kısaltan bu değişiklik, pes planuslu katılımcılarda gelişmiş bir çıkrık mekanizmasına işaret etmiştir. Bu nedenle, kısa ayak egzersizinin, pes planus dizilimi ile ilgili yaralanmalar için önleme veya tedavi programlarına dahil edilmesi önerilmektedir.

Hazırlayan: Fzt. Büşra Ergin

Okamura, K., Fukuda, K., Oki, S., Ono, T., Tanaka, S., & Kanai, S. (2020). Effects of plantar intrinsic foot muscle strengthening exercise on static and dynamic foot kinematics: A pilot randomized controlled single-blind trial in individuals with pes planus. Gait & posture, 75, 40-45.

Daha Fazla Oku: Plantar Fasiit, Topuk Dikenine Yol Açabilir mi?