Beyincik, motor fonksiyonların düzenlenmesinde çok önemli bir rol oynamakta ve çeşitli somatik duyusal bilgilerin entegrasyonuna dayanan denge ve postür kontrolünde yer almaktadır. Bu nöral yapı hasar gördüğünde, klinik olarak ataksi adı verilen diğer motor semptomlarında ortaya çıkmasıyla birlikte denge bozulmaktadır. 

Denge ve motor işlevlerdeki bu tür eksiklikler, düşme riskini artırarak serebellar hasarlı bireylerde kısıtlı aktivite ve fonksiyonel bağımsızlık kaybına yol açabilmektedir. Önceki çalışmalar serebellar hastalığı olan bireylerde denge bozukluğuna bağlı düşmelerin yaygın olduğunu ve bireylerin çoğunun bir yıl içinde bir veya daha fazla düşme yaşadığını göstermiştir. Ek olarak, bu düşmeler genellikle serebellar hastalarda yaralanma, hareketsizlik ve artmış düşme korkusu gibi zararlı sonuçlara neden olabilmektedir.

Düşmeleri önlemek için vücudun; dengesizliğin başlangıcını algılama, hızlı ve koordineli motor tepkileri uygulama kapasitesi önemlidir. Ani denge kaybıyla başa çıkmada kritik faktör, uygun şekilde adım reaksiyonlarını gerçekleştirmektir. İlk adım yeterince hızlı ve uzun değilse, düşme yönünde vücut hareketini durduramayabilir, bu da muhtemelen dengeyi sağlamak için ek adımlar gerektirebilmektedir. Bu nedenle, ilk adım tepkilerinin mekansal-zamansal kalıpları, denge ve yürüyüşün devamlılığı için yeni bir destek tabanı oluşturulmasını etkileyebilmekte ve aynı zamanda düşüş oranlarının önemli bir öngörücüsü olmaktadır. Ek olarak, adımlama reaksiyonlarıyla ilişkili gövde hareketinin kontrolü, stabilitenin iyileşmesine katkıda bulunabilmektedir. 

Serebellumun, postüral stabilite bozulduğunda denge kontrolünün adaptasyonunda hayati bir rol oynadığı bilinmektedir. Önceki araştırmalar, serebellar hastalığı olan bireylerin gecikmiş yanıt başlangıcı ve dış postüral bozulmaları takiben, hipermetrik ve değişken postüral yanıtlar sergilediğini göstermiştir. Bununla birlikte, özellikle serebellar hastalarda geriye doğru düşmelerle ilişkili telafi edici yanıtların spesifik özellikleri hala büyük ölçüde bilinmemektedir. Geriye düşmeler, serebellar hastalığı olan bireylerde en sık görülen ve en zor düşme yönlerinden biridir. Ayrıca, ayak stabilitesinin biyomekanik sınırları nedeniyle daha yüksek ve ciddi yaralanma riskiyle de bağlantılıdır.

Bilimsel Araştırmalar Ne Diyor?

Yapılan bir çalışmada serebellar hastalığa sahip bireylerde, geriye doğru postüral bir bozulmaya yanıt olarak telafi edici denge kontrolünün etkileri incelenmiştir. Bu kapsamda serebellar hastalığı olan bireylerde iyileşme kapasitesini etkileyen faktörleri belirlemek için postural instabiliteyi takiben reaktif denge yanıtlarının kinematik modelleri ölçülmüştür. 

Denge düzeltme reaksiyonları, katılımcıya takılı bir kabloyu serbest bırakarak, statik eğimli bir konumdan düşmeye neden olan yalın ve serbest bırakma postüral pertürbasyon yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir. Katılımcılara vücutlarını neredeyse düz tutarken gevşemeleri ve geriye doğru eğilmeleri talimatı verilmiş ve kablo serbest bırakıldığında doğal bir şekilde dengelerini yeniden kazanmaları istenmiştir. Zemine düşmeyi önlemek için katılımcılar tavana monte edilmiş, çok adımlı reaksiyonları kısıtlamayan bir emniyet kemeri takmışlardır.

Adımlama hareketinin uzay-zamansal özellikleri ve gövde hareketi ile ilişkili vücut kütle merkezi değişkenleri, 3D hareket yakalama sistemi kullanılarak analiz edilmiştir. Düşme anındaki ilk adımın özellikleri, ayak reaksiyon süresi, ayak tepki süresi ve ilk adımın mesafesi serebellar hastalar ve kontrol grubu arasında benzer bulunmuştur.

Bu çalışmada, serebellar hastalarda gövde hareketiyle ilişkili vücut kütle merkezinin kontrolünün azalmasının, daha kısa bir güvenlik marjına ve denge düzeltmeleri sırasında daha fazla adım atmaya katkıda bulunduğu görülmüştür. Ayrıca serebellar hastalar, sağlıklı kontrollere kıyasla, vücut momentumlarını azaltmak için daha az gövde fleksiyonu sergilemişlerdir. Düşme korkusunun, artmış eklem sertliğine veya esnek olmayan postüral kontrole neden olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, bireylerdeki azalan gövde hareketi, yükselen düşme korkusuna bağlanmıştır. 

Klinik Çıkarım: İlk adım tepkileri muhtemelen yeterli olsa da, gövde hareketinin zayıf kontrolü, serebellar hastalarda çok aşamalı reaksiyonlara neden olan özel bir sorun gibi görünmektedir. Bu gözlem, belirgin bir denge zorluğuna yanıt olarak, düşmeleri azaltmak veya önlemek için gövde hareketini sınırlamayı seçen serebellar hastalarda, düşmeye özel müdahale stratejilerinin geliştirilmesini vurgulamaktadır.

Yazar: Fzt. Büşra Ergin

Referans: Im, C. H., Kim, D. H., Yun, J. E., & Park, J. H. (2021). Compensatory postural responses to backward loss of balance in patients with cerebellar disease. Gait & Posture, 86, 7-12.

Daha fazla oku: Düşme Korkusu Olan Kalça ve Pelvis Kırığı Hastalarında Tedavi Protokolünü Geliştirme ve Tanımlama