Demans (Bunama)
Demans nedir?
Demans, bir kişinin günlük aktivitelerini gerçekleştirme yeteneğini azaltacak kadar şiddetli hafıza kaybı ve diğer düşünme becerilerindeki genel bir düşüşü tanımlar. Bilişsel işlevin ilerleyici ve kalıcı bozulması ile karakterizedir. Demans hastalarının biliş, davranış ve günlük yaşamdaki işlevsel aktivitelerle ilgili sorunları vardır.
Yaygınlığı nedir?
Demans dünya çapında yaklaşık 47 milyon insanı etkilemekle birlikte 2030'da 75 milyona ve 2050'de 132 milyona çıkacağı tahmin edillmektedir. Demans genellikle yaşla ilişkilidir ancak erken başlangıçlı demans da ortaya çıkabilir. Ayrıca hastalık hızlı ilerlemektedir.
Neden olur ve türleri nelerdir?
Patofizyolojisi tam olarak anlaşılamamakla birlikte vasküler demans dışındaki çoğu bunama türü, beyinde doğal proteinlerin birikmesinden kaynaklanır. Beyin hücrelerinin zarar görmesi bilişsel, davranışsal ve duygusal işlevlerde değişikliklere neden olarak bunamaya neden olur.
Farklı demans türlerinin farklı nedenleri vardır. Yaygın demans türleri şunlardır:
- Alzheimer hastalığı: Demans vakalarının %60-70'ini oluşturur. En yaygın tiptir.
- Vasküler demans: İkinci en yaygın tip
- Lewy vücut demansı
- Fronto-temporal lober dejenerasyon demansı
- Huntington hastalığı
- Alkole bağlı bunama (Korsakoff sendromu)
Risk faktörleri
- Değiştirilebilir risk faktörleri
- Değiştirilemez risk faktörleri
-Fiziksel hareketsizlik
-Alkol ve sigara kullanımı
-Sağlıksız diyet
-Yaş
-Genetik
-Diyabet
-Hipertansiyon
-Obezite
-Depresyon
Semptomları
- Aşamalı ve sık hafıza kaybı (çoğunlukla kısa süreli)
- Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
- Kişilik değişiklikleri
- Apati ve geri çekilme
- Günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirmek için fonksiyonel yeteneklerin kaybı
- Ajitasyon, saldırganlık, sıkıntı ve psikoz
- Depresyon ve anksiyete
- Uyku sorunları
- Parkinson
- Ağrı
- Düşme
- Şeker hastalığı
- İnkontinans
- Duyusal bozukluk
Bazı demans vakaları geri dönüşümlü olsa da (örneğin hormonal veya vitamin eksiklikleri), çoğu yavaş ve kademeli bir başlangıçla ilerleyicidir. Çoğunlukla davranışsal ve psikolojik olan belirli semptomlar ilaç etkileşimlerinden, çevresel faktörlerden, bildirilmeyen ağrılardan ve diğer hastalıklardan kaynaklanabilir.
Ayrıca ayırıcı tanıda B12 eksikliği, hormanal bozukluklar, depresyon, beyin tümörü ve ilaç yan etkilerinin dışlanması gerekmektedir.
Tanı koymada hikaye almak oldukça önemli olmakla birlikte Ulusal Sağlık ve Bakım Enstitüsinin (NICE) tanı protokolu kullanılabilir. Bilişsel bozuklukları değerlendirmek için 10 noktalı bilişsel tarama (10-CS), 6 maddelik bilişsel bozulma testi (6CIT), 6 bölümlü hafıza bozukluğu testi (MIS) terch edilmektedir. Kişilerin depresyon durumlarını ve günlük yaşam aktivitelerini değerlendirmek için de ölçekler kullanılmaktadır.
Hasta değerlendirmesi neleri kapsamaktadır?
-Detaylı hasta öyküsü ( Sosyodemografik özellikler, ailede demans varlığı, kullanılan ilaçlar, diğer hastalıklar vs.)
-Hastanın şikayetleri ve kısıtlanan hareketleri
-Denge (Berg denge skalası)
-Fonksiyonel durum
-Depresyon ve mental durum
- Ayrıca bu hastaların araç kullanımı hakkında da pek çok çalışma yapılmıştır. Hastalar değerlendirilirken bu konu da göz önünde bulundurulmalıdır.
Bu hastalarda fizyoterapi neyi sağlar?
Öncelikle demans hastalarında fizyoterapi demansın altta yatan nedenini tedavi etmez. Ama egzersiz ile demansın önlenmesi ve demansın etkilerinin en aza indirilmesi amaçlanmaktadır.
Fizyoterapistler bu hastaları yaşam tarzı değişiklikleri konusunda bilinçlendirmelidir. Düzenli egzersiz alışkanlığı, uyku düzeni, stres ve ağrı yönetimi, düşmelerin nasıl azalabileceği konusunda destek olarak günlük yaşam aktivitelerindeki kısıtlamaları en aza indirmeyi amaçlamaktadır.
Hastalar ve hasta yakınları hastalıkla ilgili bilgilendirmelidir.
Forbes ve ark. (2015) yaptıkları randomize kontrollü çalışmada demans hastalarında egzersizin biliş, günlük yaşam aktiviteleri, depresyon ve nöropsikiyatrik semptomlar üzerine etkilerini araştırmışlar ve bilişsel fonksiyonlara egzersizin olumlu etkisini düşük kanıt düzeyinde bulmuşlardır.
Orgeta ve ark. (2020) parkinson hastalarında demans ve bilişsel bozukluk için katılımcılara bilişsel eğitim vermişler ama bilişsel eğitimin küresel bilişi geliştirdiğine dair kanıt bulamamışlardır.
Yapılan çalışmalarda denge egzersizlerinin demanstan kaynaklı düşüşleri azaltığı bulunmakla birlikte demansın etkilerinden kaynaklı oluşan düşmeler ve denge sorunları için kişiye özel egzersizler ve ev içi düzenlenmeler rehabilitasyonun bir parçası olmalıdır.
Hazırlayan: Fzt. Berna KILIÇ
Kaynakça
Orgeta, V., McDonald, K. R., Poliakoff, E., Hindle, J. V., Clare, L., & Leroi, I. (2020). Cognitive training interventions for dementia and mild cognitive impairment in Parkinson's disease. The Cochrane database of systematic reviews, 2(2), CD011961. https://doi.org/10.1002/14651858.CD011961.pub2
Forbes D, Forbes SC, Blake CM, Thiessen EJ, Forbes S. Exercise programs for people with dementia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2015, Issue 4. Art. No.: CD006489. DOI: 10.1002/14651858.CD006489.pub4. Accessed 03 November 2021.
Mirolsky-Scala, Gail PT, DPT1; Kraemer, Theresa2 Fall Management in Alzheimer-related Dementia, Journal of Geriatric Physical Therapy: Volume 32 - Issue 4 - p 181-189
https://www.physio-pedia.com/Dementia