Parkinson hastalığı, motor ve motor olmayan semptomların varlığıyla belirgin, nörodejeneratif ve ilerleyici bir hastalıktır. Özellikle motor olmayan semptomları arasında psikolojik problemler (anksiyete, depresyon ve stres), bilişsel bozukluklar (yürüme bozuklukları, dikkat eksikliği, hafıza kaybı, bozulmuş dil), otonomik işlev bozuklukları, duygu yoksunluğu, yorgunluk ve uyku bozuklukları yer almaktadır. Epidemiyolojik araştırmalar motor dışı semptomların, Parkinson hastalarının yaklaşık %45 ini etkilediğini belirtmişlerdir. 

Motor olmayan semptomlar yaşam kalitesini, motor semptomlardan daha fazla etkilemektedir. Parkinson için standart tedavi olan antiparkinson ilaçlarının, motor olmayan semptomları-özellikle bilişsel özellikleri- azaltmada sınırlı etkileri bulunmaktadır. Bu nedenle, bilişsel ve fiziksel egzersizler gibi farmakolojik olmayan müdahaleler, bu semptomları hafifletmek için alternatif tedaviler olabilmektedir.

Fiziksel ve bilişsel egzersizler, Parkinson’un motor olmayan semptomlarını, özellikle bilişsel semptomların varlığını azaltmak için alternatif müdahaleler gibi görünmektedir. Ek olarak, multimodal ve yürüyüşe özgü egzersizler, sadece Parkinson motor bozukluklarını azaltmak için değil, aynı zamanda yürütücü işlev ve depresyon gibi motor olmayan semptomlar için de faydalı bulunmuştur. Bilişsel egzersizler; yürütücü işlev bozukluğu, dikkat eksikliği, çalışma belleğindeki eksiklikler, işlem hızı, mantık belleği ve sözel akıcılık gibi bir dizi motor olmayan semptomları iyileştirebilir. Bu nedenle, farklı egzersiz modelleri, aktivite türüne ve protokolün süresine bağlı olarak motor dışı semptomları iyileştirebilmektedir.

Yapılan bir çalışmada, Parkinson’da uygulanan farklı egzersiz modalitelerinin (fonksiyonel mobilite, multimodal ve bilişsel) ve bu egzersiz sürelerinin (4 ve 8 ay), Parkinson’a sahip kişilerde psikolojik ve bilişsel semptomlardaki etkileri karşılaştırılmıştır.

152 kişinin katıldığı ve yaklaşık 3 yıl süren çalışmada, bireyler multimodal yaklaşım, fonksiyonel hareketlilik odaklı yaklaşım ve bilişsel yaklaşım olarak üç grupta incelenmişlerdir. 

Multimodal yaklaşımda; aerobik dirence, genel esnekliğe, alt/üst uzuvların ve gövdenin kas kuvvetine, motor koordinasyona ve dengeye odaklanılmıştır.

Bilişsel yaklaşımda katılımcılar, bilişsel ve boş zamana odaklanan etkinlikler gerçekleştirmişlerdir. Farklı boş zaman boyutlarına (sosyal, manuel ve sanatsal) dayanan dönemler; sosyal aktiviteler, matematik problemi çözme, kart ve hafıza oyunları, çizim, tartışmalar ve dersler gibi entelektüel ve sosyal yönlerle birleştirilmiştir.

Fonksiyonel hareketliliğe odaklanan yaklaşımda, denge ve hareket parametrelerinin yanı sıra fonksiyonel kapasiteyi arttırmak ve katılımcıların yaşam kalitesini iyileştirmek/sürdürmek amaçlanmıştır. Bu yaklaşımda, özellikle zorlu yürüyüş ve denge aktiviteleri kullanılmıştır.

Sonuç olarak, bilişsel ve fonksiyonel hareketliliğe odaklanan yaklaşımların, motor olmayan semptomların kötüleşmemesi ve ilerlemeyi yavaşlatması adına Parkinson hastalarına olumlu etkileri olmuştur. Multimodal yaklaşımın motor olmayan semptomlar üzerine bir faydası olmadığı ancak fiziksel stres üzerinde olumlu bir etkisi olduğu görülmüştür. Genel olarak egzersiz, Parkinson hastalığında motor olmayan semptomların ilerleyişini geciktirebilmektedir.

Hazırlayan: Fzt. Büşra Ergin

Referans: Gobbi, L. T. B., Pelicioni, P. H. S., Lahr, J., Lirani-Silva, E., Teixeira-Arroyo, C., & Dos Santos, P. C. R. (2021). Effect of different types of exercises on psychological and cognitive features in people with Parkinson s disease: A randomized controlled trial. Annals of physical and rehabilitation medicine, 64(1), 101407.

Daha fazla oku: Parkinson Hastalarında Postürel Kontrol Üzerine Direnç ve Denge Eğitimi