Neredeyse her sakatlanmış sporcu tarafından sorulan ilk soru “Tekrar ne zaman oynayabilirim?” sorusudur. Spora dönüş, bir hasta ile ilk karşılaşmada başlayan ve sonraki tedavi seansları boyunca devam eden bir süreç olarak görülmelidir. Spora dönüş süreci üç aşamalıdır.

Katılıma Dönüş Aşaması: Sporcu modifiye edilmiş veya tam antrenman seanslarına, kısıtlı süreyle veya farklı roller ile bir oyuna/maça/yarışmaya katılabilir ancak henüz kendisinin yaralanmadan önceki seviyesinde oynayamaz. Bunun nedeni doku iyileşme aşamasının, fiziksel uygunluğun, zihinsel hazırlığın veya sporcuyu spora tamamen geri dönmekten alıkoyan başka herhangi bir bağlamsal faktörün henüz hazır olmaması ve kademeli dönüşün sağlanmaya çalışılmasıdır.

Spora Dönüş Aşaması: Bir sporcunun artık sporuna tam olarak katıldığı ancak istenen performans düzeyinde olmadığı aşamadır. Bu aşama bazen sporcunun spora dönüşü başarıyla tamamladığına karar verdiği aşama olabilir. Örneğin rekreasyonel olarak spor yapan biri için bu noktaya gelmek yeterli olabilirken profesyonel bir sporcu için bu aşama tatmin edici olmayacaktır, 

Performansa Dönüş Aşaması: Sporcunun yaralanma öncesi performans seviyesine ulaştığı veya o seviyeyi aştığı zamandır. 

Sporcuların bu süreçte ilerlemesine veya gerilemesine yol açan ve spora dönüşe karar verme sürecinde rol oynayan bağlamsal faktörleri anlamak önemlidir. Bu süreç boyunca bize rehberlik etmeye yardımcı olabilecek bazı modeller vardır. 

StARRT Sistemi-Riskin ve Risk Toleransının Stratejik Değerlendirmesi:

Spora dönüş ile ilişkili kısa ve uzun vadeli sonuçların risklerini tahmin eden üç adımlı bir modeldir. Ayrıca spora dönüşte yer alan risk düzeyinin artmasına neden olabilecek veya bunu azaltabilecek farklı değişkenleri de değerlendirmektedir.

-İlk sporcunun dokularının genel sağlığını belirlemeye ve sporcunun spora dönüş için hazır olup olmadığına karar vermeye yardımcı olan soruları içerir.

-İkinci adım, sporcunun spora dönmeye hazır olup olmadığını belirlemeden önce dokuların ne kadar stres ile baş edebileceğini değerlendirir.

-Son adım ise risk toleransını değiştirebilecek faktörlere bakar.

Biyopsikososyal Model:

Biyopsikososyal model spora dönüş sürecine rehberlik edebilir. Bu model, sporcunun geri dönüşüne katkıda bulunabilecek ve performans seviyelerini etkileyebilecek fiziksel, psikolojik ve sosyal/bağlamsal faktörleri dikkate alır. Bir sporcu fiziksel olarak spora dönmeye hazır olabilir ancak yaralanmasıyla ilgili korkusu veya endişesi varsa belki de süreç uzatılmalıdır.

Sporcu, içinde bulunduğu durumu çevreleyen inanç ve beklentilerden dolayı korku, endişe, üzüntü, stres ve diğer birçok duyguyu yaşıyor olabilir. Sporcuyu eğitmek ve onlar için gerçekçi hedefler belirlemek sporcunun korkusunu ve endişesini azaltmaya ve rehabilitasyon konusunda gerçekçi ve iyimser kalmasına yardımcı olabilir. Sporcuları mümkün olduğunca takım antrenmanlarına dahil etmek, sporcunun psikolojik durumu için çok önemli olabilir. 

Yük Yönetimi:

Spora dönüşün en önemli bileşenlerinden biri yük yönetimidir. Yükün çok hızlı bir şekilde arttırılması yaralanma ve hastalık riskinin artmasına neden olabileceği gibi tersine, optimum yükleme miktarının altına düşmek sporcuyu yaptığı sporun talebine yeterince hazırlamayacaktır.

Klinik Çıkarım: Spora dönüş, bir sporcunun sporuna geri döndüğü gün ya da rehabilitasyonunun son birkaç haftası değildir. Aksine, bir sporcunun yaralanmadan önceki durumuna geri dönmesi veya bundan daha iyi hale gelmesi sürecinin tamamıdır. Bu süreç, sporcunun yaralandığı an başlar.

"Tekrar ne zaman oynayabilirim?" sorusu sorulduğunda sporcuya bunun doku iyileşmesi aşamalarının çok ötesine uzanan oldukça bireysel bir süreç olduğunu açıklamamıza yardımcı olması için StARRT sistemini, biyopsikososyal modeli ve yük yönetimini kullanabiliriz. Bu modeller, rehabilitasyon programı boyunca bu diyaloğu sürdürmemizi ve bir sporcunun spora dönüş için hazır olup olmadığını sürekli olarak değerlendirmemizi sağlar.

Hazırlayan: Fzt. Cansu Akkuş

Referans
-Ardern CL, Glasgow P, Schneiders A, et al 2016 Consensus statement on return to sport from the First World Congress in Sports Physical Therapy, Bern Br J Sports Med Published Online First: 25 May 2016. doi: 10.1136/bjsports-2016-096278
-Creighton DW, Shrier I, Schultz R, et al. Return-to-play in sport: a decision-based model. Clin J Sports Med 2010;20:379–85.

Daha fazla oku: Spora Dönüş