Skapulanın uygun hareketinin olması omuz yaralanmalarının önlenmesinde önemlidir, yetersiz skapular hareket ve skapulanın uygun olmayan pozisyonu omuz disfonsiyonlarının temel nedenidir. Bu nedenle omuz rehabilitasyonunda skapular kontrol önemlidir. Omuz elevasyonu sırasında skapular kinematiğin incelendiği bir sistematik incelemede omuz elevasyonu sırasında yukarı rotasyon ve posterior tiltin azaldığı ve internal rotasyonun arttığı gösterilmiştir. Bu nedenle egzersizler sırasında skapular yukarı rotasyon, eksternal rotasyon ve posterior tiltin sağlanması önemlidir. 

 Kol elevasyonu sırasında skapuların uygun hareketliliği üst trapez (UT), alt trapez (LT), orta trapez (MT) ve serratus anterior (SA) kuvvet çiftleri ile sağlanır. UT ve SA skapular yukarı rotasyonu, UT skapular elevasyonu ve SA skapular protraksiyonu sağlar. MT ve LT protraksiyon sırasında SA’a direnç sağlar, LT skapular elevasyon sırasında UT’a direnç sağlar. MT ve LT skapulanın uygun pozisyonunu korur ve skapular yukarı rotasyon ekseni oluşturur. LT aktivitesi 90 derece kol elevasyonunda artar ve skapular posterior tilt için önemlidir. MT, LT ve SA’un yetersiz aktivasyonu ve üst trapezin aşırı aktivasyonu yetersiz skapular hareketliliğe ve omuzda patolojik değişikliklere neden olabilir. Bu nedenle UT/LT, UT/MT ve UT/SA oranları önemlidir. 

  Bu çalışmada omuz egzersizleri gövde rotasyonu dahil edilerek ve edilmeden yapılmış ve EMG ile skapular kas aktivasyonu değerlendirilmiştir. Son zamanlarda skapular retraksiyon egzersizlerinde kalça ve gövde ekstansiyonu veya diyagonal hareket paternini içeren kinetik zincir egzersizleri özellikle LT olmak üzere skapular kasları harekete geçirdiği için dikkat çekmektedir. Nagai ve ark, omuz egzersizlerine gövde rotasyonunun eklenmesi ile birlikte skapular kinematik ve kas aktivasyonunun değiştiğini gözlemlemişlerdir. Humeral elevasyon sırasında ipsilateral gövde rotasyonunun skapular eksternal rotasyon ve yukarı rotasyonu arttırdığını kontralateral gövde rotasyonunun ise UT ve SA aktivasyonunu arttırdığını LT aktivitesini ise azalttığını bulmuşlardır. Yapılan araştırmalara dayanarak ipsilateral gövde rotasyonu ile birlikte yapılan omuz egzersizleri skapular hareketi ve kas aktivasyonunu arttırabilir. 

  Bu çalışmada scaption, eksternal rotasyon ve retraksiyon egzersizleri gövde rotasyonu ile birlikte ve gövde rotasyonu olmadan yapılmıştır. Skapular kontrolde önemli olan UT, MT, LT ve SA kasları değerlendirilmiştir. 

Retraksiyon egzersizleri 45°, 90° ve 145° de yapılmıştır. Çünkü bu açılarda yapılan egzersizler sırasında skapular eksternal rotasyon, posterior tilt ve LT aktivasyonunun artar. Tüm egzersizler 3 fazda gerçekleştirilmiştir: konsantrik faz: 2 s, izometrik faz: 1 s, eksentrik faz: 2 s. Gövde rotasyonu ile birlikte yapılan scaption ve eksternal rotasyon egzersizleri ipsilateral gövde ve kalça rotasyonu ile birlikte ayakta yapılmıştır. Retraksiyon egzersizleri ise yüzüstü pozisyonunda kalça rotasyonu olmadan gövde rotasyonu ile birlikte gerçekleştirilmiştir.

Peki neler bulunmuş?

  Scaption egzersizi sırasında gövde rotasyonunun eklenmesi ile birlikte skapular eksternal rotasyon ve posterior tiltin arttığı, MT, LT EMG aktivitesinin arttığı UT/MT, UT/LT oranlarının ise azaldığı görülmüştür. 

ER sırasında gövde rotasyonunun eklenmesi ile skapular posterior tiltin arttığı, LT ve SA aktivasyonunun arttığı UT/LT, UT/SA oranlarının azaldığı görülmüştür. 

ER sırasında gövde rotasyonun eklenmesi ile skapular eksternal rotasyonun arttığı, UT, MT, LT EMG aktivasyonlarının arttığı, UT/MT oranının azaldığı ve UT/SA oranının arttığı görülmüştür. 

  45 derece retraksiyon sırasında gövde rotasyonunun eklenmesi ile herhangi bir kasta EMG aktivitesinin ve oranların değişmediği görülmüştür. 

  90 derece retraksiyon sırasında gövde rotasyonunun eklenmesi ile skapular yukarı rotasyonun azaldığı ancak skapular posterior tilt ve eksternal rotasyonun değişmediği görülmüştür. UT EMG aktivitesi azalmış, UT/MT, UT/LT ve UT/SA oranları azalmıştır. 

 145 derece retraksiyon egzersizi sırasında gövde rotasyonunun eklenmesi ile skapular yukarı rotasyon azalmış fakat skapular posterior tilt ve eksternal rotasyon değişmemiştir. UT ve SA EMG ktiviteleri azalmış, UT/ SA oranı artmıştır. 

  Scaption egzersizi sırasında ipsilateral gövde rotasyonu ile skapular eksternal rotasyon arasında pozitif korelasyon vardır. İpsilateral gövde rotasyonu skapular eksternal rotasyon ve posterior tilti arttırır. Kibler ve ark, ipsilateral gövde rotasyonunun skapular retraksiyon egzersizi sırasında LT aktivasyonunu arttırdığını bulmuşlardır. İpsilateral gövde rotasyonu skapular eksternal rotasyon ve posterior tilti arttırdığı için LT aktivasyonunu arttırmış olabilir. 

eksternal rotasyon egzersizini Cools ve ark, düşük UT/LT ve UT/MT oranlarından dolayı önermişlerdir. 1. eksternal rotasyon egzersizine gövde rotasyonu eklendiğinde skapular eksternal rotasyon değişmemiş LT EMG aktivitesi artmış ve UT/LT oranı azalmıştır. 

Eksternal rotasyon egzersizine gövde rotasyonu eklendiğinde skapular eksternal rotasyon, UT, MT, LT EMG aktiviteleri artmıştır. 

 Skapular retraksiyon egzersizleri skapula retraktör kasları için önemlidir. Gövde rotasyonunun eklenmesi ile birlikte yapılan retraksiyon egzersizleri sırasında bir farklılık görülmemiştir. Bu skapular eksternal rotasyonun zaten skapular retraksiyon sırasında gerçekleştiği ekstra gövde rotasyonuna gerek olmaması nedenlidir. 90 ve 145 derece retraksiyon egzersizleri gövde rotasyonu ile gerçekleştiğinde UT EMG aktivitesi ve UT/MT, UT/LT oranları azalmıştır. Fakat 45 derece retraksiyon egzersizine gövde rotasyonu eklenmesi ile EMG aktivitesinde bir değişiklik görülmemiştir. 

  Gövde rotasyonunun eklenmesi UT/MT ve UT/LT oranlarını azaltır bu nedenle 90 derece retraksiyon egzersizine gövde rotasyonunun eklenmesi trapez kas dengesi rehabilitasyonu için önemlidir. 145 derece retraksiyon LT kası için manuel kas testidir. Fakat bu pozisyonda aynı zamanda UT de aktifleşir. Bu pozisyona gövde rotasyonunun eklenmesi ile birlikte UT aktivitesi ve UT/LT oranı azalır. 

Hazırlayan: Fzt. Birgül Dıngırdan

Yamauchi, T., Hasegawa, S., Matsumura, A., Nakamura, M., Ibuki, S., & Ichihashi, N. (2015). The effect of trunk rotation during shoulder exercises on the activity of the scapular muscle and scapular kinematics. Journal of Shoulder and Elbow Surgery, 24(6), 955-964.

Daha Fazla Oku: Omuz ve Torakal Omurga Mobilizasyonu için Halo Egzersizi