Batın cerrahisi en yaygın yapılan ameliyatlardandır ve karaciğer, pankreas, mide, yemek borusu veya böbrekler gibi çeşitli ana organ ve yapıları içerebilir. 

Üst karın cerrahisi, göbek deliğinin üzerine veya üstüne uzanan bir kesi olarak tanımlanır. Alt karın cerrahisi, göbek deliğinin altındaki bir kesi olarak tanımlanır. Karın cerrahisi açık, kapalı veya her ikisinin bir birleşimi olabilir. Kapalı cerrahiler daha az riskli olduğu için ilk seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır ve açık batın ameliyatlara kıyasla daha az ağrı, daha kısa iyileşme süresi, daha kısa hastanede kalış süresi ve daha az ameliyat sonrası problemler ile ilişkilendirilmiştir.

Üst batın ameliyatı geçiren hastalar, kalp-akciğer, alt karın veya diğer cerrahilere göre ameliyat sonrası solunum problemleri açısından daha yüksek risk altındadır. Üst batın cerrahisi için anestezi uygulandıktan sonra solunumun baskılanması, yapay solunum cihazlarının kullanımına yol açan paraliziden yani solunum kaslarının aktivitesinin ortadan kalkmasından kaynaklanır. Akciğer solunum kapasitesi genel anesteziyi takiben azalır. Bu azalma ameliyat sonrası gelişen solunum problemleri ile ilişkilidir. Hasta ameliyat sırasında sırt üstü yatırılmaktadır.

Ameliyat süresi boyunca bu pozisyon akciğerlerimizdeki havanın azalmasına ve süre arttıkça da bu durumun kötüleşmesine sebep olmaktadır. Ayrıca solunumla ilişkili göğüs çevresi kaslarımızın gevşemesi de bu duruma etki etmektedir. Bunun sonucu olarak atelektazi denilen akciğerlerin büzüşmesi durumuyla karşılaşılabilinmektedir. Bu bağlamda, normalin dışında farklı bir solunum tipi açığa çıkar. Ameliyat sonrası ağrı, yatakta yatmaktan kaynaklanan problemler ve öksürme refleksinin azalması ve veya etkinliğini kaybetmesi bu süreci daha da kötüleştirebilir. Akciğerlerin büzüşmesinin yanında; akciğer enfeksiyonları, ani başlayan solunum yetmezliği, bronşit, hırıltılı solunum en çok görülen ameliyat sonrası problemlerdendir. 

Bu nedenle, fizyoterapide amaç ameliyat sonrası oluşabilecek bu tablodan hastanın korunmasını sağlamaktır. Ayrıca hastayı mümkün olduğunca erken yürümeye başlatarak olası uzamış yatak istirahatinin etkilerini önlemektir. 

Hastanın ihtiyaçlarına göre egzersiz programı ve gerekli müdahaleler fizyoterapist tarafından şekillendirilir. Seçili batın cerrahi hastalarının ameliyat öncesi fizyoterapistlerin de dahil olduğu bir ekip tarafından değerlendirilmesi önerilmektedir. Böylelikle fizyoterapist ekipteki rolünü, ameliyat sonrası olası riskleri, genel anestezinin etkilerini açıklama fırsatı bulabilir. Ameliyat öncesi değerlendirme, hastanın genel değerlendirmesi ve gerekli solunum egzersiz eğitimini kapsamalıdır. Hastanın ameliyat sonrası bilincini kazanır kazanmaz solunum egzersizlerine başlamasının olumlu etkileri hastaya anlatılmalı ve erkenden yürümenin gerekliliği vurgulanmalıdır. 

Ameliyat sonrası Fizyoterapi Uygulamaları

Erken mobilizasyon; Hastanın ameliyat sonrası olabilecek en erken dönemde yürümeye başlaması gerekmektedir. Erken mobilizasyon; hastanın akciğer kapasitesinde iyileştirir, dolaşıma katkı sağlar, balgamın öksürük ile atılmasını kolaylaştırır, hastanede kalış suresini kısaltarak iyileşmeye katkı sağlar. Hasta ameliyat sonrası kademeli olarak yürümeye başlatılmalı ve giderek yürüme mesafesi artırılmalıdır. Fizyoterapist gerekli durumlarda yürümeye yardımcı aletleri temin ederek gerekli eğitimi verir ve hasta takibini yatış suresi boyunca sürdürür.

 Pozisyonlama; Fizyoterapist hastaya gerekli yatma ve oturma pozisyonlarını tarif eder. Doğru pozisyonlar ile solunumda iyileşme sağlanır ve balgamların temizliği kolaylaşır. Ameliyat sonrası hasta mümkün olan en erken dönemde yatak kenarında veya bir sandalyede gün içinde oturmaya başlamalıdır. 

Solunum Egzersizleri; göğüs şişirme egzersizleri, derin solunum egzersizleri ve diyafragmatik solunum egzersizlerini kapsar. Aktif solunum egzersizleri döngüsü havayolu temizliğini kolaylaştırmak ve akciğer hacimlerini arttırmak amacıyla hastaya öğretilebilir. Ayrıca pratikte solunum cihazları hastaya öğretilerek devamlı kullanımı sağlanabilir. Cerrahi sonrası hastanın deneyimlediği ağrı nedeniyle oluşan etkisiz öksürme refleksini aktive etmek için havlu veya yastık ile cerrahi bölgeye uygulanan basınç öksürme refleksine yardımcı olacaktır.  

Hazırlayan: Uzm. Fzt. Nuri Sengir

Referanslar
Physiopedia, Surgery and General Anaesthetic, Erişim Tarihi:5.1.2021  https://www.physio–pedia.com/Surgery_and_General_Anaesthetic 
Patman S, Bartley A, Ferraz A, Bunting C. Physiotherapy in upper abdominal surgery – what is current practice in Australia? Arch Physiother. 2017;7:11.