Palyatif bakım olarak da bilinen yaşam sonu bakım, Dünya Sağlık Örgütü tarafından “acıyı hafifletmek amacıyla fiziksel, psikososyal ve ruhsal semptomların multidisipliner ve bütüncül değerlendirmesi ve yönetimi” olarak tanımlanmaktadır. Amerikan Kanser Derneği ise palyatif bakımı “ciddi hastalığı olan yetişkinler ve çocuklar için, hastaların ve ailelerinin acılarını dindirmeye ve yaşam kalitelerini artırmaya odaklanan, ancak hastalığın kendisini iyileştirmeyi amaçlamayan bakım” olarak tanımlıyor. Palyatif bakım yıllar içinde, ‘agresif tedavinin artık uygun görülmediği durumlarda’ endike olmaktan, ‘kanser deneyimi boyunca, kişi kontrol edilmesi gereken semptomlara sahip olduğunda verilen’ hale dönüşmüştür. 

Terapistler, palyatif bakımın fiziksel ve işlevsel boyutları aracılığıyla artan yaşam kalitesi, işlev ve genel deneyim sağlayarak palyatif bakıma yönelik disiplinler arası yaklaşımda önemli bir rol oynarlar. Temel olarak, bir fizyoterapist, optimal işlevi sürdürmeyi, atrofiyi ve yumuşak doku deformitelerini önlemeyi, ağrı kontrolünü etkilemeyi, bağımsızlığı teşvik etmeyi ve diğer tüm hedefleri ulaşılabilir kılmak için ihtiyaç duydukları kaynaklarla her hastayı eğitmeyi amaçlar. 

Literatürde birçok yazar palyatif onkolojik bakımda fizyoterapistin rolünün şu şekilde olduğunu yazmaktadır: yürüyüş eğitimi, terapötik egzersiz, nöromüsküler yeniden eğitim, modaliteler, manuel terapi ve hasta eğitimi.

Palyatif bakımda fizik tedavi genellikle semptomları kontrol etmeye ve kayıp işlevi telafi etmeye yöneliktir. Ağrı, iskelet metastazlarından kaynaklanan semptomlar, bozulmuş kas kuvveti ve dayanıklılığı, nörolojik semptomlar, pulmoner sekresyonlar, dispne, lenfödem ve venöz tromboz, fizyoterapistler tarafından tedavi edilen yaygın semptomlardır.

Fizyoterapistler gücü korumaya, çevresel değişiklikler yapmaya, gerekli yardımcı ekipmanı sağlamaya, enerji yönetimi tekniklerini öğretmeye, aile eğitimi sağlamaya çalışmalıdır.

Ağrı Yönetiminde Fizyoterapi

1) Santral sensitizasyon: Periferik bir nosiseptif uyaranın olmadığı durumda sürekli ağrıya neden olan, merkezi sinir sistemi içindeki daha yüksek dereceli bir nöronun artan duyarlılığı olarak tanımlanır. Tavsiye edilen müdahaleler: Hasta eğitimi, deri altı elektrik stimülasyonu (düşük frekans)- kanıtlar hala araştırılıyor; gevşeme, biyofeedback, ayna terapisi, sanal gerçeklik, manuel terapi.

2) Periferal sensitizasyon: Radyasyon sonrası pleksopatilere ek olarak, brakial pleksus ve kranyuma yönelik nöropatilerin yanı sıra kemoterapiye bağlı, post-herpetik ve cerrahi nöropati olarak tanımlanır. Tavsiye edilen müdahaleler: Nörodinamik mobilizasyon, periferal sinirlere elektrik stimülasyonu.

3) Nosiseptif mekanizma: Kanser ağrısı semptomlarından kaynaklanan, kullanılmamaya, kondisyonsuzluğa veya uygunsuz duruş ve hareketlere ikincil ağrı olarak tanımlanır. Tavsiye edilen müdahaleler: Pozisyonel değişiklikler, gevşeme teknikleri, enerji koruma teknikleri, manuel terapi, germe ve esneklik egzersizleri, terapötik modaliteler, terapötik egzersizler.

4) Sempatik sisteme bağımlı ağrı mekanizması: Sempatik sinir sisteminin aşırı aktivasyonu veya az aktivasyonu olarak tanımlanır. Bu ağrı “yanma” ve “zonklama” olarak tanımlanabilir ve allodini, hiperpati ve hipoaljezi ile ilişkilendirilebilir. Tavsiye edilen müdahaleler: Termal terapi, kriyoterapi, TENS, sempatik aktivasyonu düşürme, terapötik egzersizler.

5) Bilişsel-duygusal mekanizma: Anksiyete, depresyon veya suçluluk duygusu olarak karakterize edilebilen kanserle veya tedavi ile ilişkili ağrı olarak tanımlanır. Hastalar, sosyal-çevresel faktörlere bağlı yüksek stres yaşarken, ağrı ile meşgul olabilir ve özgüvenleri düşebilir. Tavsiye edilen müdahale: Gevşeme egzersizleri, hasta eğitimi, kognitif davranışsal terapi.

Hazırlayan: Fizyoterapist Ayşe Demirtaş

Kumar SP. Cancer Pain: A Critical Review of Mechanism-based Classification and Physical Therapy Management in Palliative Care. Indian J Palliat Care. 2011; 17(2): 116-126.

Daha Fazla Oku: Yoğun Bakım Yanık Hastalarında Güç ve Kardiyovasküler Egzersiz Rehabilitasyonu