Hem primer hem de sekonder ön çapraz bağ  (ACL) yaralanmaları için hareket disfonksiyonunun bir risk faktörü olduğu düşünülmektedir. Yaralanmadan sonra ACL nin doğal yapısını kaybetmesi, diz ekleminde mekanik instabilitesine yol açar. Bağ içindeki mekanoreseptörlerin bozulması, somatosensoriyel girdinin ve eklemin propriyosepsiyonunun değişmesi nedeniyle nöromüsküler kontrolü değiştirebilir.  

ACL rekonstrüksiyonundan sonra hem yaralanmış ekstremitede hem de karşı ekstremitede fonksiyonel görevler sırasında hareket kalitesinin değiştiği gözlemlenmiştir. Bu nedenle, normal hareket paternlerinin restorasyonunu hem unilateral hem de bilateral aktivitelerde hedeflemenin rehabilitasyon sırasında önceliklerden biri olduğu görülmektedir.

Bu çalışmanın amacı ACL rekonstrüksiyonu sonrası rehabilitasyon sırasında bir rehber olarak belirli kriterler ve izleme önerileri ile kolayca uygulanabilir bir görev odaklı ilerleme sağlamaktır. Bu görevler sırasında yük yönetimine ve sporcunun kuvvet, egzersiz cevabı ve hareket kalitesi açısından değerlendirilmesine de ayrıca yer verilmelidir.

Aşağıda, ACL rekonstrüksiyonundan sonra fonksiyonel iyileşme sürecinin başından sonuna kadar on egzersiz sunulmaktadır. Bu egzersizler, yük ve hareket becerilerinin gerekliliklerine dayanarak ve ACL rekonstrüksiyonundan sonra önemli olan fonksiyonel iyileşme sürecine uygun olarak geliştirilmiştir. Her egzersizde, egzersize başlamadan önce ve diğer egzersize ilerlemek için elde edilmesi gereken belirli kriterler vardır.

Şekil 1. ACL rekonstrüksiyonundan sonra görev progresyonu, 1) Yürüme, 2) Squat, 3) Tek bacak squat, 4) Bilateral iniş, 5) Koşu bandında koşu, 6) Bilateral drop jump, 7) Unilateral yavaşlama, 8) Unilateral drop jump, 9) 90º kesme manevrası, 10) Spora özgü yön değiştirme

1. Normal Yürüyüş: İlk hedef genellikle yardımcı cihaz kullanmadan normal yürümektir. Bunu gerçekleştirmek için eklem hareket açıklığının restorasyonunu sağlamak özellikle tam ekstansiyon kazanmak, effüzyonu kontrol altına almak, kuadriseps inhibisyonunu önlenmek ve kuadrisepsi kuvvetlendirmek gerekir. Anormal yürüyüş paternleri kas kuvvetsizliği, azalmış fonksiyonel performans, ameliyat sonrası sonuçtan memnun olmama ve osteoartrit de dahil olmak üzere ameliyat sonrası komplikasyonlar ile ilişkilendirilmiştir. 

2. Squat: Squat, optimal gövde kontrolünü korurken, alt ekstremitelerin fleksiyon ve ekstansiyonunu içeren temel bir egzersizdir. Egzersizler başlangıçta dirençsiz ve sınırlı hareket aralığında daha sonra fonksiyonel güç gelişimine yardımcı olmak için kademeli olarak artan miktarda direnç ile yapılmalıdır.

3. Tek Bacak Squat: Tek bacak squat, tüm spor aktiviteleri için gerekli olan tek bacak üzerinde hızlanma, yavaşlama ve iniş gerektiren görevlere ilerlemek için temel bir harekettir.

4. Bilateral İniş: Bilateral iniş, tek ekstremite inişe hazırlanmak için gerekli hızlarda eksantrik kontrolün kazanılmasını sağlar. Yere iniş görevlerine başlamadan önce, sporcunun tek bacak leg press egzersizinde vücut kütlesi kadar ağırlıkla sekiz tekrar ve çift bacak leg press egzersizinde vücut kütlesinin iki katı kadar ağırlıkla on tekrar yapabilmesi gerekir. 

5. Koşu Bandında Koşu: Koşu belki de tüm spor görevleri için temeldir ve önemli derecede kuvvet ve nöromusküler kontrol gerektirir. Daha yüksek riskli, spora özgü karmaşık hareketlere geçmeden önce koşuda optimum hareket kalitesinin sağlanması önemlidir. Maksimum sprint hızına yakın ağrısız ve simetrik koşu, bu aşamanın temel amacı olmalıdır.

6. Bilateral Drop Jump: Alt ekstremite pliometrik egzersizleri, sporcular tarafından patlayıcı hızı, kuvveti ve gücü geliştirmek için yaygın olarak kullanılır. Bu hareketteki performansın, özellikle dinamik diz valgusunun kontrolünün ACL yaralanma riski ile ilişkili olduğu gösterilmiştir.

7. Unilateral Yavaşlama: ACL yaralanmaları genellikle yavaşlama ve iniş görevleri sırasında meydana gelir. Bu nedenle tekrar yaralanma riskini azaltmak için pratik edilmesi gerekir.

8. Unilateral Drop Jump: Tek bacak pliometrik egzersizler sporcularda nöromüsküler kontrolü artırabilir ve bu egzersizler pratik edilerek spora aktarılabilir. 

9. 90º Kesme Manevrası: Yüksek şiddetli spor görevlerinde simetrinin yeniden kazanılması, daha düşük yeniden yaralanma riski ile ilişkili olabilir. Basit hareketler, kısa açı değişiklikleri ve yavaş yön değiştirmeler ile başlanır.

10. Spora Özgü Yön Değiştirme: Spora özgü hareketlerde ve beceri tabanlı antrenman seanslarında nöromüsküler kontrol eğitimi, sporcunun futbol gibi sporlara güvenli bir şekilde katılmaya hazırlanmasına yardımcı olur. Program, yeni edinilen hareket kalıplarını, artan karmaşıklık, karar verme ve çevresel uyaranlarla spora özgü durumlara kademeli olarak maruz bırakmayı, motor becerilerinin spor ortamlarında uygulanmasına yönelik transfer ve hazırlıkları desteklemeyi gerektirir. Buna ek olarak, temas içeren futbol gibi takım sporlarına hazırlanmak için pertürbasyon antrenmanının da programa dahil edilmesi önemlidir.

Klinik Çıkarım: Bu egzersizler, ACL rekonstrüksiyonundan sonra spora dönmek isteyen hastalar için fonksiyonel ve progresif bir programda kullanılabilir. Bir egzersiz boyunca ve egzersizler arasında ilerleme, ekleme, kuvvete, hareket kalitesine ve kas ağrısına saygı duymaya dayanır. Fonksiyonun birçok yönü genelde ACL rekonstrüksiyonundan sonraki ilk yıl içinde normalleşemez. Optimum ve simetrik hareket kalitesine ulaşmak için daha fazla dikkat ve zaman gereklidir.

Hazırlayan: Fzt. Cansu Akkuş

Referans: Buckthorpe, M., Tamisari, A., & Della Villa, F. (2020). A TEN TASK-BASED PROGRESSION IN REHABILITATION AFTER ACL RECONSTRUCTION: FROM POST-SURGERY TO RETURN TO PLAY–A CLINICAL COMMENTARY. International Journal of Sports Physical Therapy, 15(4), 611.

Daha fazla oku: Ön Çapraz Bağ Rehabilitasyonu Kanıta Dayalı Klinik Uygulama