Fizyoterapide Motor Öğrenme adlı bu ders içeriği İstinye Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü bünyesinde açılan Fizyoterapide Motor Öğrenme Yüksek Lisans dersinin bir ürünüdür ve
hazırlanmasında, Vaz DV ve arkadaşlarının 2021 yılında yayınladıkları “Testing a new active
learning approach to advance motor learning knowledge and self-efficacy in physical therapy
undergraduate education. BMC Med Educ. 2021 Jan 19;21(1):62.” makalenin eklerinden ve
referanslarından yararlanılmıştır.

Ders notu üç temel bölümden oluşur: Temel Kavramlar, Pratik/Alıştırma Değişkenleri ve Öğrenme Stratejileri; TAMAMINI PDF OLARAK İNDİRMEK İÇİN BURAYA TIKLAYABİLİRSİNİZ

Bölüm 1-Temel Kavramlar

Motor Öğrenmenin Tanımı

Motor Öğrenme, bir motor beceriyi üretme yeteneğini belirleyen, uygulama veya
deneyimle ilişkili içsel süreçteki değişikliklerdir. Motor öğrenmenin gerçekleşmesi için bu
değişikliklerin kalıcı olması gerektiği vurgulanmaktadır. Motor beceri tanımı aşağıdaki
diyagramda gösterildiği gibi Hedef, İstemli Aksiyon Alma ve Deneyimle Öğrenmeyi içerir.

Performans ve Motor Öğrenme Kavramları

Performans, bir motor beceri ya da aksiyonun gerçekleştirilmesinin ölçülebilir
sonucudur. Motor öğrenme ise bir motor beceri ya da aksiyonun gerçekleştirilme kapasitesini
gösterir. Öğrenilen motor becerinin, deneyimlenmesi ve sıkça tekrarlanması performans
gelişimini pozitif etkiler. Uygulama sırasında motivasyon eksikliği, dikkat dağınıklığı ve düşük
fiziksel kondisyon gibi faktörler, öğrenilmiş motor becerilerde kayba neden olmaksızın,
performansta geçici düşüşlere yol açabilir. Örneğin, bir basketbol oyuncusunun bir maçta
düşük şut yüzdesi ile oynaması onun isabetli şut atma becerilerinin kaybı anlamına gelmez.

Öğrenmenin Değerlendirilmesi: Retensiyon/Korunma ve Transfer

Motor öğrenmeyi direkt olarak değerlendirmek mümkün olmadığından, performans
gelişimini gözlemlemek bir ölçüm seçeneği olabilir. Motor öğrenmenin gerçekleşmesi için
performansın pozitif yönde gelişimi ile birlikte, edinilen motor becerinin uzun süreli
korunması (retention) ve farklı bağlamlarda uygulanabilmesi (transfer) gereklidir. Bir kişiden,
bir beceriyi deneyimledikten belli bir süre sonra tekrar uygulaması istendiğinde, kişinin
önceki deneyimini hatırlayıp, doğru bir şekilde uygulaması öğrenmenin başarılı olduğunu
gösterir. Deneyim sonrası hatırlama ve başarıyla tekrar etme arasında geçen süre kişinin
durumuna ve rehabilitasyon sürecine göre 10 dakika ya da günler şeklinde ifade edilebilir.
Aynı şekilde kişi ne kadar çok olumlu transfer yapılabilirse, yeni beceriler kazanırken o kadar
az zaman ve efor harcar.

Alışkanlık ve Beceri Kavramları

Alışkanlık: Hedefe yönelik davranışların tersine, bir görevin hedefleri değişse bile
aynı şekilde devam eden otomatik davranış biçimidir.
Beceri: Bir kişinin bir hareket ya da görevi gerçekleştirirken değişikliklere uygun
aksiyonları hızlı bir şekilde seçebilmesi ve uygulayabilmesidir.
Sürekli yapılan uygulamalarla beceri düzeyi artırılabilir veya eskisinden daha az
bilişsel çabayla seçilen eylemlerin alışkanlık haline gelmesi sağlanabilir. (12)

Kognitif Beceri ve Motor Beceri Kavramları
Bilişsel/Kognitif beceri: Görevin ne olduğunun bilinmesi. Örneğin; satranç oynamak.
Motor beceri: Görevin efektif bir şekilde nasıl gerçekleştirileceğinin bilinmesi.
Örneğin; yüksek bir kutu üzerine zıplamak.
Bilişsel/Kognitif beceride, karar verme süreci motor kontrol sürecine kıyasla daha
etkinken; motor beceride, motor kontrol karar verme sürecine göre daha etkindir. (36)
Motor Becerilerin Sınıflandırılması
Motor beceri açık ve kapalı olmak üzere 2 grupta sınıflandırılmıştır.
Açık motor beceri uygulayıcının adaptasyon sağlaması gereken hareketli ve tahmin
edilemeyen bir çevrede gerçekleştirdiği beceridir. Örneğin; yoğun trafikte araç kullanmak,
tenis oynamak…
Kapalı motor beceri uygulayıcının bir sonraki adımı planlayabileceği stabil ve tahmin
edilebilir bir çevrede gerçekleştirdiği beceridir. Örneğin; mesaj yazmak, sporcunun rutin
ısınma programını uygulaması….(38)
Yetenek, Çaba, Bilinçli Alıştırma/Pratik
Yetenek ve çaba: Yetenek doğuştan gelen bir görevi becerebilme yeterliliğidir ve
doğası gereği eğlencelidir. Çaba ise o görevi yerine getirebilmek için dıştan gelen ödüllerle
motive olunan faaliyetleri içerir. Yetenek, göreve ilişkin pratiklere katılmada bireysel
farklılıklar yaratabilir ve bu durum da dolaylı olarak performansta bireysel farklılıklara sebep
olabilir fakat çaba olmadan yetenek tek başına yeterli değildir. Uzman düzeyinde
performansa ulaşmak için yüksek düzeyde bilinçli alıştırma gereklidir.
Bilinçli alıştırma/pratik: Spesifik bir alanda, tepki süresi ve odağın olumlu gelişmesini
sağlayarak mevcut performans düzeyini artırmak için özel olarak tasarlanmış aktivite
uygulamalarıdır. Performanstaki büyük bireysel farklılıklar bilinçli yapılan alıştırma
miktarındaki bireysel farklılıklarla bağdaştırılmaktadır.(13)
Pratikte/Alıştırmada spesifisite (özgüllük) ve genelleme
Spesifisite bir becerinin aynı koşullar altında tekrar gerçekleşmesini ifade ederken
genelleme öğrenmenin bir durumdan diğerine aktarımını ifade eder. Spesifisite (özgüllük)
sürekli pratikle gelişen özel becerileri ifade ederken, genelleme değişken pratikle genel
becerilerin gelişimini ifade etmektedir. Özetle, sürekli pratik özgül becerilerin gelişimine yol
açarken, değişken pratik genel becerilerin gelişimini desteklemektedir. (5)
Öğrenmenin çeşitleri: Açık (Eksplisit) ve Örtülü (İmplisit) öğrenme
Açık ve Örtülü öğrenme kavramları farkındalık, kognitif katılım ve öğrenme süreçleri
bakımından farklılık gösterir:
Açık Motor Öğrenme: Bu öğrenme biçimi bilinçlidir, kişi öğrenme sürecinin
farkındadır, kognitif katılım üst düzeydedir ve hareket performansına ilişkin (gerçekler,
kurallar) bilgileri içerir. Kognitif/bilişsel kaynaklar daha yoğun kullanılır.(15)
Açık öğrenmede kişiye doğru hareket paternini anlatmak üzere sözel talimatlar ve
açıklamalar kullanılır ve kişi yapılacak hareketin altında yatan kuralların ve gerekçelerin
farkındadır.(16)
Örtülü Öğrenme: Açık öğrenmenin aksine altta yatan gerçekler hakkında fazla bilgi
sahibi olmadan gerçekleşir ve genellikle bir dış odak içerir. Bu öğrenme biçimi daha otomatik
ve bilincin daha az katkı verdiği bir yol olsa da beceri etkin şekilde öğrenilir. Bu öğrenme
biçimi genellikle öğrencinin bilinçli olarak yeni bir beceri öğrenmeye çalışmadığı, bunun
yerine becerinin öğrenilmesini kolaylaştıran bir faaliyetle meşgul olduğu durumlarda
kullanılır.(16)
Özetle, motor öğrenme hem açık hem de örtülü süreçlerle gerçekleşebilir; açık
öğrenme farkında olmayı ve bilişsel kaynakların kullanımını içerirken, örtülü öğrenme daha
otomatik ve daha az farkındalıkla gerçekleşir. Bu iki öğrenme biçimi arasındaki seçim,
öğrenenin durumuna, ihtiyaçlarına ve tercihlerine bağlıdır.
Açık ve Örtülü Öğrenme kavramlarını anlamak için iki örnek verelim:
Dil Öğrenimi
Örtülü Öğrenme: Örtülü öğrenme daha çok doğal ve bilinçdışı bir süreçtir. Bebekler
ve küçük çocuklar genellikle bu yolla kendi ana dillerini öğrenirler. Çevrelerindeki insanların
konuşmalarını dinleyerek, taklit ederek ve dilin doğal kullanımını deneyimleyerek öğrenirler.
Bu tür öğrenme, gramer kurallarının ve dilbilgisinin açık bir şekilde öğretilmesinden ziyade,
dilin doğal akışı içinde gerçekleşir.
Açık Öğrenme: Açık öğrenme, öğrencilerin dilin kelimelerini, gramer kurallarını ve
cümle yapılarını bilinçli olarak öğrenmelerini içerir. Bu süreç genellikle ders kitapları, sınıf
ortamı, öğretmenler veya online kurslar aracılığıyla gerçekleşir. Öğrencilerin dilin yapısını ve
kurallarını açıkça anlamaları ve bu bilgileri dil becerilerini geliştirmek için bilinçli bir şekilde
uygulamaları beklenir.
Yürüme Becerisi
Örtülü öğrenme: Bir bebeğin yürümeyi öğrenmesi bu tip öğrenmeye örnektir. Bebek,
çevresindeki insanları yürürken gözlemleyerek ve kendi çabalarıyla denemeler yaparak
yürümeyi öğrenir. Bu süreçte, bebeğin yürümeyi öğrenmesi için ona yürümenin mekaniklerini
ve adım atmaya ilişkin talimatları açık bir şekilde öğretmek gerekmez. Yürüme, doğal bir
süreç içinde, deneme yanılma yoluyla ve çevresel etkileşimlerle öğrenilen bir motor beceridir.
Açık Öğrenme: Belirli bir yürüme paternini pratik edecek kişiye bu yürüyüş biçimine
ilişkin talimatlar vermeyi içerir. Örneğin; inme geçiren ve yürüyüş asimetrisi olan bir kişiye
yürüyüşün fazlarına dair bilgi vermek, adım aralıkları, duruş fazında geçirilen sürelerden
bahsetmek ve yürüme pratiği sırasında bunları uygulamalı göstermek.
Kaynakların Tersine İşlemesi-Reinvestment
Bir motor becerinin edinilmesi farklı süreçlerin harmonizasyonunu içerir. Kişinin
beceri kazanımı daha çok kognitif/bilişsel süreçler eliyle gerçekleşmiş ve talimatlara dayalı
ise stresli durumlarda kişinin performansı düşebilir. Kişi adeta becerinin sergilenmesi için sarf
edeceği kaynakları motor kontrole ve hareketin alt komponentlerine yatırır ve hareketin
otomatikliği ve akıcılığı bundan olumsuz etkilenir. Bunun aksine, beceri örtülü şekilde
öğrenilmiş ve otomatikleşmiş ise psikolojik baskıdan daha az etkilenir. İngilizcede
‘reinvestment’ denilen bu teori becerinin sergilenmesi için harcanacak kaynakların motor
kontrole kaymasını ifade eder.(15)
Öğrenmenin Aşamaları
Motor öğrenme genellikle üç aşamalı şekilde tanımlanır. Bu aşamalar: kognitif aşama,
ilişkilendirme/asosiyatif aşama ve otonom aşamadır.(47)

Otonom Aşama (Yapıyorum): Bu son aşamada beceri büyük oranda otomatikleşmiş
ve kişinin motor hafızasında yer etmiştir. Performans doğru, istikrarlı, farklı koşullara
uyumlanabilir ve az sayıda hata içerir. Kişi beceriyi bilişsel/kognitif bir efor olmaksızın
sürdürebilir ve geri bildirimleri verimli şekilde kullanır.
Bu aşamalar, başlangıçta bir becerinin kazanımından akıcı şekilde yapılmasına kadar
geçen süreci anlamamızı sağlar. Bu aşamalar arasındaki geçişler pratikler, geri bildirim ve
kişinin o harekete ilişkin deneyim seviyesine göre değişir.
Hedef Belirleme (SMART Yöntemi)
Rehabilitasyon açısından bakıldığında motor öğrenmede hedef belirleme, bireyin
yeteneklerini ve zorluklarını yansıtan, belirli ve iş birliğine dayalı hedefler oluşturma sürecini
içerir. Rehabilitasyonda hedef belirleme, engellilikle yaşayan kişi ve rehabilitasyon ekibiyle
yakın iş birliği içinde yürütülür. Kronik engelli bireyler tarafından belirlenen hedeflerin,
rehabilitasyon ekibiyle iş birliği içinde belirlenen, müzakere edilmiş hedeflerle tanımlanması
ve karşılaştırılması önemlidir. Bu süreç psikoloji temelli olmalı ve rehabilitasyon
müdahalelerini başarılı sonuçlara doğru yönlendirmeyi amaçlamalıdır. Araştırmalar, hedef
belirlemenin nöropsikolojik rehabilitasyon programları da dahil olmak üzere çoğu
rehabilitasyon hizmetinin temel bir bileşeni olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, rehabilitasyon
bağlamında hedef belirleme, rehabilitasyon müdahalelerinin başarısını yönlendirmeyi ve
değerlendirmeyi amaçlayan işbirlikçi ve bireyselleştirilmiş bir süreçtir.(32)
Hedef belirlemede kullanılan yöntemlerden biri olan SMART yaklaşımı, Spesifik,
Ölçülebilir, Ulaşılabilir, İlgili ve Zamana Bağlı (Specific, Measurable, Achievable, Relevant,
Time-bound) hedefler belirlemeyi ifade eder. Örneğin su içmek gibi tüm insanlık için ortak
sayılacak bir hedefe 4 seansta ulaşmayı hedeflemek ve bunları yaparken başarıyı ölçecek
kriterleri düşünmek bu yaklaşıma örnek teşkil edebilir. Bu yaklaşım, bireylerin hedeflerine
ulaşmalarını daha kolay ve etkili hale getirir. SMART yöntemi ile hedefleri belirlemek, motor
öğrenme sürecini destekler, çünkü bireylerin ilerlemelerini ölçmelerine, motivasyonlarını
artırmalarına ve hedeflerine odaklanmalarına yardımcı olur.
Motivasyon ve Aktif Katılım (Engagement)
Motor öğrenmeye ilişkin OPTIMAL Teorisi içsel motivasyon ve dikkatin öğrenme ve
performansı arttırmadaki önemine vurgu yapar. Bu konuda öne çıkan önemli unsurlar
şunlardır:
Motivasyon içsel ve dışsal etkenlerden kaynaklanabilir ve beklentiler,
özgüven/yeterlilik ve ödüllendirici özellikler kişinin motivasyonunu etkileyebilir. Beklentilerin,
gelecekteki olaylara hazırlık için kişisel deneyimleri barındırdığı ve ödüllendirici özellikleri
olduğu belirtilmektedir. Beklentilerin, psikolojik ve nöro-bilimsel teorilerde önemli rolleri
olduğu ve özgüven eksikliğinin hareket akıcılığını veya otomatikliğini azaltabileceği ifade
edilmektedir. Beklentilerin başarıyı öngörmesi ve olumlu duygusal tepkilerin, öznel
beklentilerin ve dikkat odaklanmasının olumlu sonuçlar üretebileceği belirtilmektedir.
Çalışmalar içsel motivasyonunun öneminden bahseder. Aşağıda OPTIMAL Teorinin
diyagramını görebilirsiniz. (26, 48)

Kognitif Aşama (Ne yapacağım?): Bu başlangıç aşamasında kişi yapacağı işe dair
temel hareketleri öğrenir. Beceriye dönük kaba kazanımlar edinilir ve bunlar istikrarlı
değildir. Kişi öğrenmede farkındalık ve bilince dayanır performans artışı için süreğen
geri bildirime ihtiyaç duyar.

İlişkilendirme/Asosiyatif Aşama (Nasıl Yapacağım?): Bu aşamada kişi beceriye ilişkin
nüansları kavramaya başlar. Sözel bildirime daha az ihtiyaç duyar ve becerinin
geliştirilmesi ile hataları azaltma üzerinde durur. Performans daha istikrarlıdır ve
hedefe yönelik hareketler daha iyi anlaşılmıştır. Bu aşamada kılavuzluk ve geri
bildirim hala önem arz eder.

Pratik sırasında aktif katılım, kişiyi daha fazla pratik yapmaya motive edebilir ve
artan tekrar/deneyim yoluyla öğrenme üzerinde dolaylı etkilere yol açabilir. Pratik sırasında
artan katılımın, karmaşık bir motor becerinin kalıcılığını ve transferini iyileştirme üzerinde
doğrudan bir etkisi olduğu gösterilmiştir.(24)
Performans Ölçümleri ve İlerlemenin/Gelişmenin İzlenmesi
Performans ölçümleri, hem motor öğrenmeye ilişkin fikir vermesi hem de motor becerilerin
gelişimi hakkında değerli bilgiler edinmek açısından çok önemlidir. Bazı yaygın performans
ölçümleri şunları içerir:
Performans Sonuç Ölçütleri: Bu ölçümler, doğruluk, hız veya ulaşılan mesafe gibi bir motor
beceriyi gerçekleştirmenin sonucunu değerlendirir. Örneğin, yürümede ilerlemeyi takip etmek
için atılan adım sayısı veya katedilen mesafe ölçülebilir.
Performans Üretim/Süreç Ölçütleri: Bu ölçüm kategorisi, bir motor becerinin performansı
sırasında sinir, kas ve iskelet sistemlerinin nasıl çalıştığını gösterir. Kinematik analizleri,
dinamik ölçümleri, doğruluk, tutarlılık ve koordinasyon ölçümlerini içerir.
Kinematik Analizler: Bu ölçümler hareketin hızını ve geometrisini değerlendirerek motor
performansın kalitesine/ nasıl yapıldığına dair ilişkin ayrıntılı bilgiler sağlar.
Dinamik Ölçütler: Kuvvet üretimi, zamanlama ve koordinasyonu içerebilen hareket
dinamikleri ile ilgili ölçümlerdir.
Kalıcılık ve Transfer Parametreleri: Bu ölçümler, uygulamanın uzun süreli etkilerini ve
antrenmanın/pratiğin gerçek hayattaki hareketlere genellenmesini değerlendirir. Motor
öğrenmenin sürdürülebilirliğini ve farklı bağlamlara uygulanabilirliğini değerlendirmek için
önemlidirler.
Fizyoterapistler, eğitmenler ve koçlar, bu performans ölçümlerinin bir
kombinasyonunu kullanarak bireyin motor öğrenmedeki ilerlemesini kapsamlı bir şekilde
anlayabilir, öğretim ve müdahale stratejilerini buna göre uyarlayabilirler. (38)

Ders notu üç temel bölümden oluşur: Temel Kavramlar, Pratik/Alıştırma Değişkenleri ve Öğrenme Stratejileri; TAMAMINI PDF OLARAK İNDİRMEK İÇİN BURAYA TIKLAYABİLİRSİNİZ