Heterotopik ossifikasyon, iskelet dışı dokuda, genellikle eklemleri çevreleyen yumuşak dokuda lameller kemik oluşumudur. Kesin etiyolojisi bilinmemekle birlikte, genellikle travmatik beyin hasarı, omurilik yaralanması, serebrovasküler kaza, yanık, kırık, travma veya kas yaralanması olan hastalarda ve total eklem artroplastisi sonrası görülür. Uzun süreli sedasyon, ventilasyon, kritik hastalıklar ve immobilizasyondan sonra tıbbi açıdan kompleks hastalarda da heterotopik ossifikasyon tanımlanmıştır.  Ayrıca hem servikal hem de lomber disk replasmanından sonra heterotopik ossifikasyonun bir komplikasyon olduğu bulunmuştur. Buradaki kemik oluşumu, kas düzlemlerini içermesinden dolayı eklem içi veya periosteuma bağlı olan kalsiyum birikim bozukluklarından farklıdır.

Literatürde bildirilen insidans oranı ciddi travmatik beyin hasarı ve omurilik yaralanması olan hastalarda %11 ile %75 arasında değişmektedir. Travmatik beyin hasarı ve heterotopik ossifikasyon teşhisi konan omurilik yaralanması olan hastaların yaklaşık %33 ünde eklem hareket açıklığı kaybı görülür. Heterotopik ossifikasyon, şiddetli spastisitesi olan hastalarda hem daha yaygın hem de daha kapsamlıdır. Artan spastisite ve alt ekstremite fonksiyonu, heterotopik ossifikasyon gelişme riskini ve cerrahi rezeksiyon sonrası nüks oranını artırır.

Semptomlar

Bireyler, başlangıç semptomlarında ve heterotopik kemik tutulumunun derecesinde büyük değişkenlik gösterirler ve sıklıkla asemptomatiktir. Nörojenik heterotopik ossifikasyonda en sık görülen semptom ağrıdır (omurilik yaralanması durumlarında genellikle HO oluşmaz). Eklem hareket açıklığında kısıtlılık yaygındır.  Hastalar sıcaklık, şişlik ve hassasiyet şikayetlerini bildirebilir. Semptomlar HO’yu tetikleyici olaydan 2 hafta ila 12 ay sonra başlar. Ayrıca heterotopik ossifikasyon, T6 seviyesinde veya üzerinde omurilik yaralanması olan hastalarda otonomik disrefleksiyi tetikleyebilir.

Tedavi ve Rehabilitasyon

• Heterotopik ossifikasyon tedavisi için cerrahi olmayan stratejiler arasında eklem mobilizasyonu, inflamasyonu veya kemik oluşumunu azaltmak için ilaçlar ve profilaktik düşük doz radyasyon tedavisi yer alır.
• Kapsamlı fizik tedavi ve ergoterapi, hem önleyici hem de birinci basamak tedavi yöntemi olarak kabul edilebilir. Çeşitli çalışmalar, eklem hareket açıklığı egzersizlerinin heterotopik ossifikasyonun önlenmesi ve tedavisinde faydalı olduğunu göstermiştir. Bazıları eklem manipülasyonunun inflamatuar yanıtı artırabileceğini, dolayısıyla heterotopik kemik üretimini artırabileceğini öne sürmüşlerdir, ancak bunun doğru olduğunu gösteren nesnel bir kanıt yoktur.
• Radyasyon tedavisi, travmatik beyin hasarı ve omurilik yaralanması olan hastalarda heterotopik kemik rezeksiyonu sonrasında nüksün önlenmesine yardımcı olmak ve omurilik yaralanmasında heterotopik ossifikasyonun lokal tedavisi için başarıyla kullanılmıştır. Düşük yoğunluklu elektromanyetik terapi, hedef bölgeye kan akışını arttırmak için manyetik alanları kullanır. Bir çalışmada radyasyon tedavisinin omurilik yaralanmasından sonra heterotopik ossifikasyon oluşumunu önlediği gösterilmiştir.
• Cerrahi endikasyonlar arasında günlük yaşam aktivitelerinde zorluğa neden olan eklem hareketsizliği, basınç ülserlerine veya cilt bozulmasına yol açan ankiloz eklemler ve heterotopik ossifikasyonun fokal periferik nöropatiye yol açtığı durumlar yer alır.

Hazırlayan: Fzt. Ayşe Demirtaş

Referans
Frontera, W. R., Silver, J. K., & Rizzo, T. D. (2014). Essentials of Physical Medicine and Rehabilitation E-Book. Elsevier Health Sciences.

Daha fazla oku: Kas İskelet Yaralanmaları Türleri